યાદોની રોજનીશી: પોતાની જાતને ગમાડવાની પ્રક્રિયા

અશ્વિની ઐયર તિવારીની ફિલ્મ 'નીલ બટ્ટે સન્નાટા' શરૂ થાય છે ત્યારે ગીત આવે છે, 'મુરબ્બા'. નિતેશ તિવારીએ લખેલ આ ગીતનાં અમુક શબ્દો છે, 'મુઝકો મૈં અચ્છી લગતી હૂં, તુઝકો તુ કૈસી લગતી હૈ, એ જિંદગી'... એક સામાન્ય સ્ત્રી ચંદા (સ્વરા ભાસ્કર), જે લોકોના ઘેર કામ કરીને તેમજ વિવિધ જગ્યાઓએ મજૂરી કરીને પોતાનું ગુજરાન ચલાવે છે, તે સ્ત્રી સવારે ઉઠીને પોતાના ઘરની બહાર આવીને ઊભી રહે છે, ચંદા વિશે ગીતનાં શબ્દો દ્વારા કહેવાયું છે કે એ પોતાની જાતને પસંદ કરે છે, અને એ જિંદગીને સવાલ પૂછે છે કે જિંદગી પોતાની જાતને પસંદ કરે છે કે નહીં! ચંદા દરરોજ મજૂરી કરે છે કારણ કે તે ઇચ્છે છે કે તેની દીકરી જીવનમાં કંઈક આગળ વધે. આ સ્ત્રી પોતાનું જ નસીબ ખરાબ છે એમ કહેતી નથી, પરંતુ મહેનતને જ આગળ વધવાનો માર્ગ ગણાવે છે અને દરેક પરિસ્થિતિમાં પણ આગળ વધે જ રાખે છે, પોતાની જાતને જેવી છે તેવી સ્વીકારીને.

નીલ બટ્ટે સન્નાટા

ઈમ્તિયાઝ અલીની ફિલ્મ 'જબ વી મેટ' અને ફિલ્મનું મુખ્ય સ્ત્રી પાત્ર ગીત (કરીના કપૂર) ઘણી વખત મને જિંદગીનાં બોધપાઠ શીખવે છે. આદિત્ય (શાહિદ કપૂર) એક દ્રશ્યમાં ગીતને પૂછે છે કે એ પોતાની જાતને ખૂબ પસંદ કરે છે ને? ગીત જવાબ આપે છે કે હા, ખૂબ જ, એ પોતાની મનપસંદ છે! હમેંશા જીવંત રહેતી ગીતની મનપસંદ વ્યક્તિ જ એ પોતે છે. આ જ દ્રશ્યમાં આદિત્ય ઇચ્છે છે કે કાશ, એ પણ ગીત જેવો હોત, કારણ કે એ સરળ વાત નથી. પોતે જેવા છીએ તેવા જ પોતાની જાતને પસંદ કરીએ અને જાતને સ્વીકારીએ એ ખૂબ મોટી વસ્તુ છે. બીજા એક દ્રશ્યમાં ગીત કહે છે કે એ પોતાની રીતે નિર્ણયો લેવા માંગે છે, તો એની જિંદગીમાં જે પણ થશે એ માટે પોતે જ કારણભૂત રહેશે અને એ ખુશ રહી શકશે.

જબ વી મેટ

શકુન બત્રાની 'એક મૈં ઔર એક તુ' ફિલ્મમાં પણ સ્ત્રી પાત્ર રિઆના (કરીના કપૂર) આ જ રીતે ખુશ રહે છે. હમેંશા જિંદગી વિશે ચિંતા કરતો રાહુલ (ઈમરાન ખાન) ખુશ રહી શકતો નથી, એ પોતાની જાતને પસંદ કરતો નથી. એક દ્રશ્યમાં રાહુલ રિઆના સાથે વાત કરે છે કે એ કેટલી ખુશ રહી શકે છે, કાશ એ એની જગ્યાએ હોત. રિઆના એના પોતાનાં અધૂરા રહી ગયેલા સપનાઓ વિશે વાત કરે છે કે એ ક્યારેય બેલે ડાન્સર નહીં બની શકે, કારણ કે એનાં પગની ઘૂંટીમાં ફ્રેક્ચર છે. રાહુલને અહેસાસ થાય છે કે જે બહારથી લાગે છે કે એના કરતા રિઆનાની જિંદગી પણ ખાસ્સી અલગ છે. રિઆના બીજા એક દ્રશ્યમાં રાહુલને કહે છે કે એ 'પરફેક્ટલી એવરેજ' છે, એનામાં બધુ જ સરખી માત્રામાં છે, એ જેવો છે તેવો જ બરાબર છે. રિઆના દ્વારા રાહુલ પોતાની જાતને પસંદ કરતાં શીખે છે.

એક મૈં ઔર એક તુ

ગૌરી શિંદેની 'ઈંગ્લિશ વિંગ્લિશ'માં એક ગૃહિણી શશિ (શ્રીદેવી) બધી જ વાતોમાં કુશળ છે, માત્ર તેને અંગ્રેજી સરખું ન આવડવાના કારણે ટોણા સાંભળવા પડે છે, ક્યારેક શશિ મનમાં જ વિચારે છે કે અંગ્રેજી સરખું આવડતું હોત તો એની જિંદગી વધારે સારી હોત. પોતાની ભાણીનાં લગ્ન માટે જ્યારે શશિ ન્યૂ યોર્ક જાય છે ત્યારે કોચિંગ ક્લાસમાં અંગ્રેજી શીખે છે. ત્યાં અંગ્રેજી શીખવા આવતા બીજા લોકો એની સુંદરતાનાં, એની કપડા પહેરવાની ઢબ, એની સારાઈનાં વખાણ કરે છે. શશિનાં હાથના બનાવેલા લાડુ પણ એ લોકોને ભાવે છે, જે લાડુ બનાવવા માટે એનો પતિ હમેંશા શશિની મજાક કરતો રહેતો હોય છે એ જ લાડુ શશિને નવી મિત્રતા બાંધવામાં મદદ કરે છે. શશિનું લગ્નજીવન પણ નીરસ પ્રકારનું જ થઈ ગયું હોય છે. કોચિંગમાં આવતો ફ્રેન્ચ પુરુષ લૉરેન્ટ શશિની આંખોની સુંદરતા વિશે વાત કરે છે, શશિ એની પાસેથી પ્રેમ ઇચ્છતી નથી, પરંતુ તેને ગમે છે કે તે પુરુષ તેને સન્માન આપે છે, જે શશિને પોતાની જાત સાથે સંવાદ સાધી પોતાની જાતને ગમાડવામાં મદદરૂપ થાય છે. ફિલ્મનાં અંતે શશિ અંગ્રેજીમાં લગ્ન વિશે સુંદર વાતો કહે છે અને એ પછી લૉરેન્ટનો આભાર માને છે અને કહે છે કે જ્યારે જિંદગીમાં પોતાની જાતને પસંદ કરતાં નથી ત્યારે નવી વસ્તુઓ આકર્ષિત કરે છે, જ્યારે પોતાની જાતને પસંદ કરવા માંડીએ છીએ, ત્યારે એ જ જૂની જિંદગી નવી લાગવા માંડે છે.

ઈંગ્લિશ વિંગ્લિશ

અયાન મુખર્જીની 'યે જવાની હૈ દીવાની'માં નૈના (દીપિકા પાદુકોણ) બની (રણબીર કપૂર) સાથે એક દ્રશ્યમાં વાત કરે છે ત્યારે કહે છે બની બધા લોકો સાથે સરળતાથી હળી મળી શકે છે, કારણ કે એ પહેલેથી જ એવો છે, શાળામાં શિક્ષકોની મજાક ઉડાવવી, મિત્રો સાથે ફરવા જવું, એ બધુ જ બની પહેલેથી કરતો આવ્યો છે એમ નૈના કહે છે. નૈના આગળ કહે છે કે શાળામાં એને કોઈ મિત્રો નહોતાં, એ ફક્ત ચૂપચાપ ભણી જ છે, નૈનાને લાગે છે કે લોકો એની સાથે મિત્રતા કરવા ઇચ્છતાં નથી, કારણ કે એનો સ્વભાવ કંટાળાજનક છે. બની નૈનાને કહે છે કે એ બિલકુલ જ બરાબર છે, કારણ કે એ પણ જીવન કેવી રીતે જીવવું એ જાણે છે. બની નૈનાને કહે છે કે નૈના ગુંડાઓ સાથે લડી શકે છે, પહાડો ચડવાની રેસમાં એનાથી આગળ જઈ શકે છે, બચ્ચનનાં ગીતો ગાઈ શકે છે, એ ઉપરાંત બની કહે છે નૈનાનું સ્મિત પણ કેટલું સરસ છે! બની નૈનાને કહે છે કે એ પોતાની જાત પર દયા કરવાનું બંધ કરે અને પોતાની જાતને પ્રેમ કરતાં શીખે, કારણ કે એ જેવી છે તેવી એકદમ જ બરાબર છે, એ અહેસાસ નૈનાની આખી જિંદગી બદલી નાખે છે, નૈના જિંદગીની નાની ખુશીઓ શોધતા શીખે છે, મિત્રો બનાવે છે અને ખુશ રહેતાં શીખી જાય છે...

યે જવાની હૈ દીવાની

અક્ષય રોયની ફિલ્મ 'મેરી પ્યારી બિંદુ'નાં ટ્રેલરમાં અભિમન્યુ (આયુષ્માન ખુરાના) બિંદુ (પરીણિતિ ચોપરા) વિશે વાત કરે છે. તેમાં બિંદુનાં સ્વભાવ વિશે વાત કરતાં અભિમન્યુ કહે છે કે બિંદુ જિંદગીને ખૂબ જ પ્રેમ કરતી હતી, પરંતુ એથી પણ વધારે પોતાની જાતને. હમેંશા ખુશ રહેતી બિંદુ પાસેથી અભિમન્યુ પણ ખુશ રહેતા શીખે છે અને તેને પોતાની જિંદગી અને સપનાઓ વિશે નિર્ણય લેવામાં બિંદુ આડકતરી રીતે મદદ કરે છે, જે રીતે ઉપર વર્ણવેલી દરેક ફિલ્મમાં એક પાત્ર બીજા પાત્રને પોતાની જાત વિશે સારુ મહેસૂસ કરાવતાં શીખવે છે તે જ પ્રકારે.

મેરી પ્યારી બિંદુ

આપણી જિંદગીમાં પણ આ જ પ્રકારે થાય છે. ઘણી બધી વખત આપણને પોતાનામાં કોઈક ખામી દેખાય છે, ક્યારેક લાગે છે કે લોકો આપણી સાથે સરખી રીતે વર્તતા નથી તો આપણામાં કોઈક ખામી હશે કે પછી ક્યારેક લોકો આપણી મજાક કરે છે અથવા એ લોકો આપણને ખરાબ કે નીચા દેખાડવાનો પ્રયત્ન કરે છે ત્યારે આપણે હચમચી જઈએ છીએ. ઘણી વખતે આવી સ્થિતિમાં વ્યક્તિ પોતાની જાતને ધિક્કારવા લાગે છે, એ પોતાની જાતને દોષી માનવા લાગે છે, પરંતુ આપણે જેવા છીએ, એવા જ છીએ, આપણે એ રીતે જ છીએ. ક્યારેક આપણી સાથે થતી ઘણી વસ્તુઓની મન પર ખૂબ જ ઊંડી અસર પડે છે, પણ એમાંથી ઘણી વસ્તુઓમાં આપણો કોઈ જ વાંક હોતો નથી. આપણે પોતાની જાતને સ્વીકારતાં શીખી જ લેવું પડે છે. કારણ કે મોટાભાગનાં લોકો તમારી સારાઈ નહીં પણ બુરાઈ જ શોધતાં ફરે છે, તો લોકોનું વિચારીને આપણે દુ:ખી ન થઈ શકીએ, લોકો તો આમ પણ વાતો કરશે જ, આમ નહીં તો આમ પ્રકારની વાતો કર્યા વિના એ લોકોને ચેન નહીં પડે, પણ એ જ લોકો આપણી જિંદગી તો જીવવા આવતાં નથી. આપણી જિંદગી આપણે જ જીવવાની છે, બધી જ પરિસ્થિતિઓ સ્વીકારીને. જિંદગીને થોડીક વધારે સારી દિશા તરફ લઈ જવા માટે પોતાની જાતને સ્વીકારી લેવી અને પોતાની જાતને ગમાડવી, એ ખૂબ જ અગત્યની બાબત છે. મને હમેંશા મારી જાત વિશે સારુ મહેસૂસ કરાવનાર દરેક મિત્રોનો ખૂબ ખૂબ આભાર. આભાર મૃગેશ, ઋતુરાજ, ભૂમિ, હેની, શ્રુતિ, મયંક, દર્શન, અખિલ, ધવલ અને પંકજ.

બીજી કેટલીક પોસ્ટ્સ -

નીલ બટ્ટે સન્નાટા (૨૦૧૬) - જિંદગીનું ગણિત અને સપનાઓ

શશિ, ચંદા અને રાની - જિંદગીને વધારે સારી બનાવવા માટે પ્રેરણાસ્ત્રોત