ઈમ્તિયાઝની ફિલ્મોમાં પ્રેમની વ્યાખ્યા

પ્રેમ. બ્રહ્માંડનો સૌથી અલૌકિક તેમ છતાં સૌથી ગૂંચવણભર્યો એક શબ્દ. આમ તો પ્રેમની કોઈ વ્યાખ્યા હોઈ જ ન શકે. પ્રેમ એટલે પ્રેમ. પરંતુ પ્રેમ પણ અલગ અલગ પ્રકારમાં હોય છે. મોટાભાગનાં લોકો માને છે કે સ્ત્રી અને પુરુષ વચ્ચેનો જે પ્રેમ હોય એને જ પ્રેમ કહી શકાય. પરંતુ એ સત્ય નથી જ નથી. પ્રેમનો તો કોઈ ધર્મ, જાતિ કંઈ જ નથી, ત્યાં સુધી કે પ્રેમ બંધન પણ નથી. તે છતાં પ્રેમ એટલે આમ જ હોઈ શકે, આમ ન હોય, એવી સચોટ વ્યાખ્યા ઘણા લોકોએ મગજમાં બંધ કરી દીધી છે, એ પ્રકારનાં વિચારો ધરાવતા લોકોએ ક્યારેક પોતાના વિચારો પર ફરી વિચાર કરવો જોઈએ! 

ઈમ્તિયાઝ અલીને ઘણા લોકો સમકાલીન હિન્દી સિનેમાનાં 'લવ ગુરુ' કહે છે. તેમની ફિલ્મોમાં પાત્રો વચ્ચે પ્રેમ તો હમેંશા હોય જ છે. પણ એ સાથે જ કેટલીય વસ્તુઓ જોડાયેલી હોય છે. તે છતાં આજે ફક્ત તેમની ફિલ્મોની વાર્તાને પ્રેમ સાથે સાંકળીને કંઈક લખી રહ્યો છું.

પ્રેમ એક ગૂંચવાડો છે. કોઈ એક વ્યક્તિ ગમતી હોય તે જ સમયે કોઈ બીજી વ્યક્તિ એનાથી વધારે ગમવા લાગે એ વાત તેમની પ્રથમ જ ફિલ્મ 'સોચા ન થા' દ્વારા ઈમ્તિયાઝ અલીએ આપણી સામે મૂકી હતી. તે જ વાત ફરીથી 'જબ વી મેટ' ફિલ્મમાં હતી, ગીત (કરીના કપૂર) છેલ્લે અનુભવ કરે છે કે એને અંશુમન સાથે નહીં પણ આદિત્ય (શાહિદ કપૂર) સાથે પ્રેમ છે. ખોટી વ્યક્તિનાં પ્રેમમાંથી મુક્ત થઈને સાચી વ્યક્તિ તરફ જવું એ પણ ઈમ્તિયાઝ અલીની ફિલ્મોની એક ખાસિયત છે. ફિલ્મ 'સોચા ન થા'માં વિરેન (અભય દેઓલ) અને અદિતિ (આયેશા ટકિયા) જ્યારે પ્રથમ વખત મળે છે ત્યારે વિરેનની એક ગર્લફ્રેન્ડ છે. એ લોકો સાથે ગોવા જાય છે ત્યારે વિરેનને અદિતિ માટે કૂણી લાગણીઓ થવા લાગે છે. ઘણી બધી માથાકૂટને અંતે છેલ્લે વિરેન અને અદિતિ મળે છે. 'જબ વી મેટ' ફિલ્મમાં પણ આગળ કહ્યું તેમ ગીત છેક છેલ્લે આદિત્યનો પ્રેમ સમજે છે. 'લવ આજ કલ' ફિલ્મમાં પણ વીર (રિશિ કપૂર/યુવાન પાત્રમાં સૈફ અલી ખાન) મનોમન પ્રેમ કરે છે એ હરલીન (ગિઝેલી મોન્ટેરિયો) કદાચ સૌથી પહેલા એ વાત સમજતી નથી. હરલીનની પરિવારનાં લોકો દ્વારા બીજે સગાઈ કરી દેવામાં આવે છે. ફિલ્મને અંતે હરલીન વીર સાથે જાય છે. આ જ ફિલ્મમાં મીરા (દીપિકા પાદુકોણ) અને જઇ (સૈફ અલી ખાન) સંબંધમાંથી છૂટા પડી જાય છે. બંને બીજા લોકો સાથે જોડાય છે. મીરા વિક્રમ (રાહુલ ખન્ના) સાથે લગ્ન કરે છે, એ પછી જાણે છે કે હજુ પણ એ તો જઇને જ પ્રેમ કરે છે, એ વખતે થોડુંક મોડુ થઈ જાય છે તેમ છતાં મીરા એ લગ્ન ફોક કરે છે. મીરા વિક્રમને કહે છે કે એક દિવસ જઇ એને શોધતો આવશે, મીરા ઇચ્છે છે કે જઇને ખુદ પ્રેમનો અહેસાસ થાય. જઇ પોતાની નોકરીમાં ખુશ નથી ત્યારે એક રાત્રે તેને અમુક લોકો લૂંટી લે છે, પોતાના પર્સમાં રહેલો મીરાનો ફોટો આપવાની જઇ ના પાડે છે. ઘાયલ થયા પછી એને ભાન થાય છે કે હજુ એ તો મીરાને જ પ્રેમ કરે છે. એ પછી જઇ ભારત પરત આવે છે અને મીરા અને જઇ મળે છે. 'રોકસ્ટાર' ફિલ્મમાં પણ હીર (નરગિસ ફખરી) લગ્ન કરી રહી છે ત્યારે આડકતરી રીતે જોર્ડન (રણબીર કપૂર) પાસેથી પ્રાગ આવવાનું વચન માંગી લે છે. પ્રાગમાં લગ્નજીવનમાંથી થોડોક સમય છટકીને હીર જોર્ડનને મળતી રહે છે. હીરની બીમારી જાણ્યા પછી જોર્ડન એની પાસે આવે છે. એ વખતે પણ હીર પોતાનાં લગ્નમાંથી છૂટીને સાચા પ્રેમી જોર્ડન સાથે સમય ગાળે છે. 'તમાશા' ફિલ્મમાં પણ 'હીર તો બડી સેડ હૈ' ગાયનમાં તારા (દીપિકા પાદુકોણ) કલકત્તા એરપોર્ટ પર પરત ફરે છે ત્યારે એની સાથે જે યુવક છે એ એનો બોયફ્રેન્ડ છે. (હું વિચારતો હતો અને મને ફિલ્મની સ્ક્રિપ્ટમાંથી જવાબ મળ્યો છે.) તારા જ્યારે દિલ્હીમાં વેદને મળે છે ત્યારે એ કોર્સિકામાં હતો તેવો નચિંતો અને મુક્ત છોકરો ઇચ્છે છે. વેદને એક સામાન્ય નોકરીમાં ફસાયેલો જોઈને તારા વેદની સાથે રહેવાની ના પાડી દે છે. તારા વેદની સાચી ઓળખ (જેવો એ કોર્સિકામાં હતો) સાથે પ્રેમ કરે છે, નહીં કે દુનિયાની સામે જેવો એ છે. 'અગર તુમ સાથ હો' ગીતની પહેલા વેદ કહે પણ છે કે તારાને પ્રેમ થઈ ગયો છે પણ બીજી વ્યક્તિ સાથે. પોતાની જાતને જ્યારે વેદ સ્વીકારી લે છે, ત્યારે જાપાનમાં તારાને મળે છે અને તારા પણ વેદને સ્વીકારે છે. 'હાઈવે' ફિલ્મમાં વીરા (આલિયા ભટ્ટ) પણ વિનય સાથે સગાઈથી જોડાયેલી હોય છે અને લગ્ન પહેલા એનું અપહરણ થાય છે, ત્યારે મહાવીર (રણદીપ હુડા) સાથે મુલાકાત થાય છે. 'જબ હેરી મેટ સેજલ' ફિલ્મમાં પણ એ લોકો સેજલની વીંટી શોધે છે તો સેજલ પણ કદાચ સગાઈમાં હોઈ શકે, આમ બધી જ ફિલ્મોમાં પાત્રો ખોટા પ્રેમથી સાચા પ્રેમ તરફ જાય છે.   

સાચા પ્રેમનો અહેસાસ

કેટલાક દ્રશ્યોમાં પાત્રોએ પહેરેલા સફેદ રંગનાં સમાન કપડાં પણ પ્રેમની શુધ્ધતા અને પારદર્શકતા દર્શાવે છે. 'સોચા ન થા' ફિલ્મનું પોસ્ટર સફેદ કપડામાં છે. 'જબ વી મેટ' ફિલ્મમાં ગીત અને આદિત્ય જ્યારે મળે છે ત્યારે પણ બંને સફેદ કપડામાં હોય છે. ફિલ્મને અંતે ગીતને આદિત્યનાં પ્રેમનો અહેસાસ થાય છે ત્યારે પણ ફરી સફેદ કપડાં! 'તમાશા' ફિલ્મમાં કોર્સિકાનાં દ્રશ્યમાં સફેદ કપડાં છે. 'રોકસ્ટાર' ફિલ્મમાં હોટેલ રૂમમાં હીર પોતાની અને જોર્ડનની ઉપર સફેદ ચાદર પાથરીને કહે છે કે આ એ લોકોની દુનિયા છે, જ્યાં કોઈ જ નિયમો નથી. સફેદ રંગ નિર્દોષતા પણ દર્શાવે છે. પાત્રો જ્યારે પણ સફેદ કપડામાં છે ત્યારે નિર્દોષ બનીને એકબીજાની સાથે વાતો વહેંચી શકે છે. કોર્સિકામાં એકદમ શુધ્ધ સ્ફટિક જેવા ઝરણાનાં પાણીમાં વેદ અને તારા મોં નાખીને પાણી પી શકે છે. સફેદ રંગ પ્રેમની શુધ્ધતા અને સ્ફટિક જેવી નિર્મળતા દર્શાવે છે. 'હાઈવે' ફિલ્મમાં વીરા અને મહાવીરનો પ્રેમ બધી જ વ્યાખ્યાઓમાંથી કોઈનું પાલન કરતો નથી. એક પળમાં એ લોકો એકબીજાને પસંદ પણ કરે છે. (જે આખી ફિલ્મમાં સીધી રીતે સૂચિત કર્યુ જ નથી, ફક્ત સમજવું જ રહ્યું.) વીરા જ્યારે બચપણમાં એની સાથે થયેલી ઘટનાની વાત કરે છે ત્યારે મહાવીર વીરાને એક બાળકની જેમ સાંત્વન આપે છે, તે જ રીતે મહાવીર જ્યારે પોતાની માતાને યાદ કરીને રડે છે ત્યારે વીરા એને એક બાળકની જેમ શાંત રાખવા પ્રયત્ન કરે છે. 'રોકસ્ટાર' ફિલ્મમાં 'નાદાન પરિંદે' ગીતમાં રહેલો સળગતો ગિટાર જોર્ડનની અંદર રહેલી પ્રેમની આગ દર્શાવે છે. 'હાઈવે' અને 'રોકસ્ટાર' ફિલ્મો પરની મારી પોસ્ટ્સ હું ઘણા સમયથી લખી રહ્યો છું, પૂરી થશે ત્યારે ચોક્કસ જ બ્લૉગ પર મૂકીશ. દરેક ફિલ્મમાં મુખ્ય પાત્રો પ્રેમ દર્શાવવા આલિંગન આપે છે તે પ્રકારનાં પણ દ્રશ્યો છે જ, એ વિશે મેં અલગથી પોસ્ટ લખી જ છે. (લીંક) આ બધી નાની નાની સુંદર વાતો ઈમ્તિયાઝ અલીની ફિલ્મોને વધારે સુંદર બનાવે છે.

દિગ્દર્શકની ફિલ્મો વિશેની મારી બીજી પોસ્ટ્સ ધરાવતું પેજ - ઈમ્તિયાઝ અલી 

સફેદ રંગની સૂચકતા

સળગતો ગિટાર અને પ્રેમની આગ

આલિંગન