યારોં અને પ્યાર કે પલ - દોસ્તી, પ્રેમ અને યાદો

એક બારી ખુલ્લી રહી ગઈ હતી અને પવનની સાથે સાથે જૂની યાદો અંદર ધસી આવી હતી; વાદળી રંગની એક સવાર, લાલ રંગની એક બપોર અને કેસરી રંગની એક સાંજ... કેટલીય ક્ષણો જાણે હમણાં જ બની હોય તેમ દિલને કોઈ ખૂણે જીવંત હતી. કોઈનો એક નાનો અકસ્માત, શાળા છોડીને ગયેલો એક દોસ્ત, વરસાદની એક સાંજ, એક મોટો ઝઘડો, એક ફાડી નખાયેલી છબી, એક ખોવાઈ ગયેલી ભેટ, એક કરમાયેલું ફૂલ, એક જૂનો પત્ર... અને કેટલીય દૂર થઈ ગયેલી વ્યક્તિઓ.

ગાયક કે.કે. દ્વારા ગવાયેલ બે ગીતો 'પ્યાર કે પલ' અને 'યારોં' ક્યારેક સાંભળતી વખતે જૂની યાદોની અંદર ધકેલી દે છે. ઇન્ટરનેટ આવ્યા પહેલાનો સમય, ઇન્ડી પૉપ પણ સરખી રીતે જામ્યું નહોતું એ વખતનો સમય,... ઇન્ડિયન આઇડોલ વખતે 'યારોં' ગીતને ફરીથી રિક્રિએટ કરીને ઘણા ગાયકો દ્વારા ગાવામાં આવેલું. પણ, મૂળ 'યારોં' ગીત છે એક ફિલ્મનું, નાગેશ કુકુનૂરની ફિલ્મ 'રોકફર્ડ'... ૧૯૯૯માં રજૂ થયેલી 'રોકફર્ડ' એક તરુણની બોર્ડિંગ સ્કૂલની નવી જિંદગી વિશે વાત કરતી ફિલ્મ છે, એટલે 'યારોં' ગીતની અંદર મિત્રો, મુગ્ધાવસ્થાનું આકર્ષણ, પહેલો પ્રેમ અને એ પ્રકારની લાગણીઓની વાત છે. 'પ્યાર કે પલ' કે.કે. દ્વારા 'પલ' આલ્બમ માટે ગવાયેલ હતું. 'પ્યાર કે પલ' જૂની યાદો પર આધારિત છે. ક્યારેક કોઈ વ્યક્તિને સ્થળ છોડીને જવું પડે છે, પરંતુ ખરેખર એને જવાની ઇચ્છા હોતી નથી અને ક્યારેક એ સ્થળની યાદો તો છૂટતી જ નથી... 'યારોં' પણ એક રીતે સ્કૂલની જૂની યાદો પર આધારિત છે જ, 'પલ' આલ્બમની અંદર 'યારોં' પણ સમાવી જ લેવામાં આવ્યું છે...

**********************************

'પ્યાર કે પલ' ગીતનો વીડિયો જૂના વીતી ગયેલા સમયની યાદોને બ્લેક એન્ડ વ્હાઇટ સિનેમટોગ્રાફીમાં દર્શાવે છે અને હાલનો સમય રંગીન સિનેમટોગ્રાફી દ્વારા. ગીત દ્વારા દર્શાવવામાં આવ્યું છે કે એક છોકરો અને છોકરી તરુણાવસ્થામાં એકબીજા પ્રત્યે આકર્ષણ અનુભવે છે, છોકરીનું ઘર બદલાઈ જતાં એ ચાલી જાય છે, વર્ષો પછી એ યુવતી જૂની જગ્યાએ પાછી આવે છે, એ જ ગલીઓ, એ જ હવાનો અનુભવ કરે છે, પેલો યુવક પણ એને મળે છે જેની પ્રત્યે એને આકર્ષણ હતું, એ લોકો હાથમાં હાથ નાખીને ઢળતી સાંજે એકબીજાની સાથે જાય છે... ગીતની વચ્ચે કે.કે. માઇક સાથે તેમજ બીજા સંગીતકારો તેમનાં સંગીતના સાધનો સાથે આપણને દેખાય છે, ગીતને અંતે સંગીતકારો અને પેલુ યુગલ એકબીજાની પાસેથી પસાર થાય છે, એક જૂની યાદગીરી સંબંધિત એક વસ્તુ કે.કે. પોતાની પાસે રાખી લે છે...     

હમ રહે યા ના રહે કલ

કલ યાદ આયેંગે યે પલ

પલ યે હૈ પ્યાર કે પલ

ચલ આ મેરે સંગ ચલ
ચલ સોચે ક્યા

છોટી સી હૈ જિંદગી

કલ મિલ જાયે તો હોગી ખુશનસીબી

આ જિંદગીમાં આપણે શાશ્વત સમય માટે તો નથી જ, પરંતુ કોઈ એક સ્થળ કે વ્યક્તિ સાથે પણ કાયમ માટે નથી. પરંતુ સાથે વીતાવેલી ક્ષણો હમેંશા યાદ આવે છે, એ છેક સુધી સાથે જ રહે છે. ક્યારેક વીતી ગયેલો સમય અને એ જૂની યાદો ફક્ત દિલની અંદર ક્યાંક છુપાઈ જાય છે અને ધૂળ ચડી જાય છે એ યાદો પર... ફરી કોઈ વખત એક દિવસ એ બધી જ વસ્તુઓ ફરી યાદ આવી જાય છે, એ વ્યક્તિઓ જે જીવનમાંથી કોઈ ને કોઈ કારણોસર ચાલી ગઈ છે, જે હવે મળે તો પણ એક સારા નસીબની વાત કહી શકાય એમ લાગે છે. પોતાની જિંદગીમાં આગળ વધવા માટે જૂની જગ્યા, જૂની વ્યક્તિઓ છોડીને જૂની યાદો લઈને ક્યારેક ચાલી નીકળવું પડે છે, ક્યારેક એવી સ્થિતિ આવે છે જ્યારે એ બધુ જ પાછળ છૂટી જાય છે, અને હવે એ જૂના સમયમાં જઈ શકાતું નથી કે એ વ્યક્તિઓ પાછી આવી શકે એ પણ શક્ય ન હોય એમ લાગે છે ત્યારે યાદો જ માત્ર સહારો બને છે...  

શામ કા આંચલ ઓઢ કે આયી

દેખો વો રાત સુહાની

આ લિખ દે હમ દોનો મિલકે 

અપની યે પ્રેમ કહાની

યાદો બનાવવા માટે એ સમય તમારે જીવવો પડે છે, જ્યારે તમે વર્તમાનકાળને પૂરેપૂરો માણો છો, ત્યારે તમે સારી યાદો સંઘરી શકો છો. એક દોસ્તી, એક પ્રેમ, સાથે ગાળેલો સમય જો જીવનભર યાદ રાખવાની તમારી ઇચ્છા હોય તો પહેલા એ સમયને પૂરેપૂરી રીતે જીવી લેવો પડે છે, એ જ પળની અંદર. તો એ વ્યક્તિ દૂર થઈ જાય, તેમ છતાં પણ એ યાદો ક્યારેય ભૂલી ન શકાય એ રીતે કોતરાઈ જાય છે. એક અંગ્રેજી ક્વોટ ખૂબ સુંદર છે, જે કોણે લખેલ છે એ શોધવાનો પ્રયત્ન કર્યો, પણ લેખકનું નામ ન મળ્યું, એ ક્વોટમાં એમ કહ્યું છે, "કેટલીક વાર તમે યાદોને યાદ કરો છો, એ વ્યક્તિને નહીં." ઘણીવાર એ રીતે બને છે કોઈ કારણોસર અમુક વ્યક્તિઓ સાથે સંબંધ ન રહ્યો હોય, એ પછી પણ એની સાથે ગાળેલો સમય અને એ યાદો તો અકબંધ જ રહે છે, બની શકે કે એ યાદો યાદ કરતી વખતે મનમાં અને દિલમાં ફક્ત યાદો જ હોય, એ વ્યક્તિ ન હોય એમ પણ બને! 

આને વાલી સુબહ જાને

રંગ ક્યા લાયે દીવાની

મેરી ચાહત કો રખ લેના

જૈસે કોઈ નિશાની

હમ રહે યા ના રહે

યાદ આયેંગે યે પલ

નજીકનાં ભવિષ્યની અંદર પણ શું થશે, એ આપણને બિલકુલ જ જાણ નથી, માટે આપણે જે પણ વ્યક્તિ સાથે છીએ એની સારી યાદોને, એ વ્યક્તિની દોસ્તી, પ્રેમ, સંભાળ, વાતો,... બધી જ વસ્તુઓને એક નિશાનીરૂપ આપણી પાસે રાખી લેવી જોઈએ, કારણ કે એ સંબંધ ન રહે, એ વ્યક્તિ ન રહે, તો પણ એ યાદો તો રહેશે જ. 

**********************************

'યારોં' ગીત 'રોકફર્ડ' ફિલ્મની અંદર ફક્ત થોડી ક્ષણો માટે જ આવે છે, પણ કે.કે. સાથેના મ્યુઝિક વીડિયોમાં ફિલ્મની સુંદર પળોની સાથે આપણે કે.કે. ગીત ગાય છે તે જોઈ શકીએ છીએ. આ ગીતનાં વીડિયોની અંદર સ્કૂલનો સમય, કોઈ એક શિક્ષક પર આકર્ષણ હોય, કોઈ એક પ્રેમાળ શિક્ષક હમેંશા આપણને મદદ કરતાં હોય, કેટલાક નાલાયક પણ હમેંશા સાથ આપતા મિત્રો હોય, કેટલાક પ્રેમાળ દોસ્તો પણ હોય, કોઈ એક ગમતું પ્રિય પાત્ર હોય, એ બધી જ વાતો દર્શાવવામાં આવી છે. એ સાથે જ દોસ્તી અને પ્રેમની અંદર ભાગ ભજવતાં વિવિધ પરિબળો સાથે એ પણ સૂચવવામાં આવ્યું છે કે દોસ્તી અને પ્રેમ વિના જિંદગી અધૂરી છે.

યારોં દોસ્તી બડી હી હસીન હૈ

યે ના હો તો ક્યાં ફિર બોલો યે જિંદગી હૈ

કોઈ તો હો રાઝદાર

બેગરજ તેરા હો યાર

કોઈ તો હો રાઝદાર

દોસ્તી એક શબ્દ, જેના વિના ક્યારેક જિંદગી નકામી જ લાગે છે, કોઈક તો એવી વ્યક્તિ હોવી જોઈએ જેને તમે દિલની બધી જ વાત કહી શકો અને એ તમારા વિશે સાચા ખોટા અભિપ્રાયો ન બાંધે, જે તમારી સાથે સ્વાર્થ માટે સંબંધ ન રાખે, જેની પર તમે વિશ્વાસ કરી શકો, એ પ્રકારનો કોઈ એક મિત્ર ન હોય તો જિંદગીનો કોઈ અર્થ જ નથી.

યારોં મોહબ્બત હી તો બંદગી હૈ

યે ના હો તો ક્યાં ફિર બોલો યે જિંદગી હૈ

કોઈ તો દિલબર હો યાર

જિસકો તુઝસે હો પ્યાર

કોઈ તો દિલબર હો યાર

પ્રેમ, એક શબ્દ જેને અહીં પણ ઇબાદત સાથે સરખાવવામાં આવ્યો છે, કારણ કે પ્રેમનાં સાત તબક્કાઓમાંથી એક તબક્કો છે, ઇબાદત. (અહીં લખ્યું છે, બંદગી, એટલે કે પ્રિય વ્યક્તિની પૂજા.) પ્રેમમાં જો ઇબાદત ભળે તો તેને ઉચ્ચ કોટિનો પ્રેમ માનવામાં આવે છે. એ પ્રકારની કોઈ એક વ્યક્તિ જો તમારી જિંદગીમાં ન હોય તો પણ તમારી જિંદગી નકામી છે તેમ અહીં સૂચવવામાં આવ્યું છે. 

તેરી હર એક બુરાઈ પે, ડાંટે વો દોસ્ત

ગમ કી હો ધૂપ, તો સાયા બને તેરા વો દોસ્ત

નાચે ભી વો તેરી ખુશી મેં

અરે યારો.... 

દોસ્તીની અંદર હમેંશા એકબીજાની ભૂલો કાઢીને, ભૂલો સુધારવામાં મદદ કરીને, ભૂલો સ્વીકારીને, ટેવો અપનાવીને, સ્વભાવ સ્વીકારીને મિત્રો હમેંશા એકબીજાને સંભાળી લે છે. જીવનનાં તડકા-છાંયડા રૂપી સુખ અને દુ:ખ તો હમેંશા આવ્યા જ કરે છે. એ સુખ અને દુ:ખમાં જે વ્યક્તિઓ સાથે જ રહે છે તેઓ જ ખરા અર્થમાં મિત્રો સાબિત થાય છે.

તન મન કરે તુઝપે ફિદા મહેબૂબ વો

પલકો પે જો રખે તુઝે મહેબૂબ વો

જિસકી વફા તેરે લિયે હો

અરે યારો...

પ્રેમની અંદર તન અને મન સમર્પિત કરીને પ્રિય પાત્રની સંભાળ રાખવી, એ વ્યક્તિનો વિશ્વાસ સાચવવો એ બધી બાબતો મુખ્ય હોય છે. આંખની પાંપણ પર કોઈ વ્યક્તિને રાખવાનો મતલબ છે એને કોઈ જ દુ:ખ ન આવવા દેવું, કોઈ વ્યક્તિની જિંદગીમાં દુ:ખ ન આવે એ આપણા હાથની વાત નથી, પરંતુ એ આવેલી પરિસ્થિતિમાં એ વ્યક્તિને સંભાળી લેવી એ પ્રકારનો અર્થ અહીં સૂચવાયો છે. 

ગીતના વીડિયોમાં કે.કે. વિવિધ રંગનાં શર્ટની અંદર આપણને દેખાય છે, એટલે સુધી કે એ રંગો હાથમાંથી સરકી જાય છે તે પણ દર્શાવવામાં આવ્યું છે. દોસ્તીનો પીળો રંગ, પ્રેમનો લાલ રંગ, વિશ્વાસનો રંગ વાદળી. આકર્ષણ, સફળતા તેમજ હિંમત માટેનો કેસરી રંગ તેમજ એકસૂત્રતા અને એકરાગની સાથે સાથે ઈર્ષા માટેનો લીલો રંગ! દોસ્તી અને પ્રેમ બંને સંબંધોમાં વિશ્વાસ જરૂરી છે. પ્રેમનો પહેલો તબક્કો છે આકર્ષણ. બંને સંબંધોમાં ઈર્ષાની પણ હાજરી હોય જ છે, તે સાથે જ એકસૂત્રતા હોવી પણ બંને સંબંધોમાં ખૂબ જ જરૂરી છે. ગીતની અંદર આ બધા રંગો ક્યારેક એકબીજામાં ભળી જાય છે, એ રંગોની ઉપર ક્યારેક નવો રંગ ચડી જતો દર્શાવેલ છે અને વચ્ચે વચ્ચે બતાવવામાં આવેલી યાદો તેમજ હાથમાંથી સરકી જતો રંગ સમય સાથે ફક્ત યાદો જ રહી જાય છે તે સૂચવવા માંગે છે! રંગોની આ અભિવ્યક્તિ ખૂબ જ સુંદર અને આકર્ષક પણ લાગે છે... 

**********************************

ક્રેડિટ્સ - 

ગીતકાર - મહેબૂબ

સંગીતકાર - લેસ્લે લૂઇસ

ગાયક - કે.કે.

ગીત - પ્યાર કે પલ

આલ્બમ - પલ

ગીત - યારોં

આલ્બમ - પલ / ફિલ્મ - રોકફર્ડ

'પ્યાર કે પલ' ગીતની અંદર યુવક તરીકે અભય દેઓલ હતો, બોલીવુડમાં તેણે ઈમ્તિયાઝ અલીની ફિલ્મ 'સોચા ન થા' દ્વારા વર્ષ ૨૦૦૫માં કારકિર્દી શરૂ કરી, તેના ઘણા સમય પહેલાનો, આશરે પાંચેક વર્ષ પહેલાનો આ વીડિયો છે... 'રોકફર્ડ' ફિલ્મની અંદર નાગેશ કુકુનૂર તેમજ નંદિતા દાસ પણ શિક્ષકોનાં પાત્રોમાં હતા, એટલે 'યારોં' ગીતનાં વીડિયોમાં એ બંને પણ છે... 

અભય દેઓલ

નાગેશ કુકુનૂર

નંદિતા દાસ

મારા દ્વારા લખાયેલી કેટલીક બીજી પોસ્ટ્સ -

અધૂરા સંબંધો

કૉલેજની કેટલીક યાદો...

રાહ ન જુઓ - લતા હિરાણી 

યે જવાની હૈ દીવાની - ડિલિટેડ સીન્સ

અયાન મુખર્જીની 'યે જવાની હૈ દીવાની' મને ખૂબ ખૂબ જ ગમે છે. હા, ફિલ્મની અંદર અમુક વસ્તુઓ બિનજરૂરી પણ છે. કારણ કે એક કમર્શિયલ ફિલ્મ બનાવવા માટે અમુક વસ્તુઓ ઉમેરવી એ ઉદ્યોગનો એક ભાગ છે. પણ, કાશ એ અમુક વસ્તુઓને બદલે આ ડિલિટેડ સીન્સમાંથી બે-ત્રણ સીન્સ રાખી લીધા હોત...! કદાચ ડિલિટેડ હોવાને લીધે પણ આ સીન્સ મને વધારે ગમે છે એમ પણ કહી શકાય... ભૂમિ, તારી માટે ખાસ આ પોસ્ટ. 

૧. બનીની મુલાકાત નૈનાની મા સાથે થાય છે, વર્ષો જૂની એક યાદ, વર્ષો પહેલા આની સાથે મારી દીકરી મનાલી ગઈ હતી એ યાદ, બની પોતાના સ્વભાવ પ્રમાણે મજાક કરે તે જોઈને ચહેરા પર સ્માઈલ જરૂર આવી જશે, નૈના નાની નાની વાતોમાં હવે ચિડાઈ જતી નથી. દુનિયાની દરેક મા જેમ શિખામણો આપે તેમ નૈનાની મા પણ નાની નાની શિખામણો આપતી જ રહે છે અને નૈના એમને હસીને જવાબ આપે છે, સો સ્વીટ ઈટ ઈઝ! 

૨. નૈના અને બની ઉદયપુર ફરવાનું શરૂ કરે એ પહેલા એ લોકો એક હોડીની અંદર માતા-પિતા અને એમનો બાળકો તરફ જે વ્યવહાર હોય છે તે વિશે વાત કરે છે, નૈના બનીને જિંદગી માટે એક નવી શિખામણ આપે છે, મસ્ટ વોચ... 

૩. અદિતિની પીઠી ચોળવાની વિધિ હોય છે તે સવારે બની અને નૈનાની વાતચીત, લાગે છે જાણે બંને એકબીજાને સંભાળી લેશે નાની નાની વાતોમાં સહારો આપીને. બંને એકદમ વિરુધ્ધ લોકો અને ઓપોઝિટ અટ્રેક્ટ્સ વાળી થિયરી આ બંનેના કેસમાં એકદમ જ લાગુ પડે છે, બની ફરિયાદો કરે છે અને એ વાતોને નૈના પ્રેમથી સમજાવે છે... 

૪. મા સાથે નૈનાનો સીન, જે આઠ વર્ષ પહેલાની યાદો શરૂ થાય તે વખતે આવવો જોઈએ, પણ ફિલ્મમાંથી કટ છે... મા મૉલની અંદર પણ બોલે જ રાખે છે અને નૈના પોતાની મેડિકલ સ્ટડીઝની બુક વાંચે છે...

૫. નૈનાને મનાલી જતી વખતે સીટ મળી નથી, ત્યારે એ અને બની સીટ શેર કરવાની વાત કરે છે, નૈના પોતાની ટર્ન પૂરી થઈ જાય એ પછી બનીને સૂઈ રહેવા માટે કહે છે પણ પોતાના વિચારોમાં ખોવાયેલો બની નૈનાને કહે છે કે એ ઠીક છે અને નૈના એની જગ્યાએ જઈને સૂઈ જાય! 

૬. અવિ બીજી છોકરી સાથે ફ્લર્ટ કરે છે અને એને ચાહતી અદિતિ મનમાં જ ખૂબ દુ:ખી થઈ જાય છે અને રડે છે, અદિતિ એક પણ શબ્દ બોલે એ પહેલા નૈના સમજી જાય છે અને અદિતિને સંભાળી લે છે... 

૭. મનાલી પહોંચીને ગ્રુપ હોટેલમાં ચેક ઇન કરે છે એ વખતે અદિતિ નૈનાને પૂછે છે કે એ નસકોરાં તો નથી બોલાવતી ને!? નૈના જ્યારે ના પાડે છે ત્યારે અદિતિ કહે છે કે તો બરાબર, એ લોકો સાથે રહેશે એક રૂમમાં, એ સાથે એક નવી દોસ્તીની શરૂઆતનાં બીજ રોપાય છે...

૮. ભુટા પર્વત અને આત્માની વાર્તા...!! જો કોઈને રસ હોય તો જ!!

૯. બની અને અવિ કેપ્ટન બને છે અને કેમ્પ સાઇડ સુધી પહોંચવા માટે એ લોકો પોતાની ટીમમાં કોને પસંદ કરે છે એ ધ્યાનથી જોઈ લેજો, ઘણી બધી વાતો આ સીનમાં સમજાઈ જવી જોઈએ...!! 

૧૦. કેમ્પ સાઇડ સુધી પહોંચીને લોકો શું કરે છે તેની એક નાનકડી ઝલક.

આ બધા સીન્સમાંથી અમુક વસ્તુઓ મને ખૂબ ગમે છે. પણ,મને ખ્યાલ છે કોઈએ ખાસ જોયું નહીં હોય એટલે હું વધારે લખી શકીશ નહીં. પણ, અમુક વસ્તુઓ બે-ત્રણ સીન્સની અંદર ખૂબ જ સરસ છે, જે જિંદગી માટે બોધપાઠ પણ આપે છે, થેન્ક યુ સો મચ અયાન...

ફિલ્મ વિશે બીજી પોસ્ટ - 

યે જવાની હૈ દીવાની - વક્ત કો ગુઝરતે... 

કૉલેજની કેટલીક યાદો...

મારી કૉલેજ, સરકારી ઈજનેરી કૉલેજ, ગાંધીનગર. જુલાઈ, ૨૦૧૦ થી મે, ૨૦૧૪ સુધી જ્યાં મેં મારી જિંદગીનાં અગત્યનાં ચાર વર્ષો ગાળ્યાં. અઢળક લોકો સાથે ઓળખાણ કરી, જિંદગી શું કહેવાય, શું શું મુશ્કેલીઓ હોઈ શકે, કેવી રીતે એ સામે લડવાની તાકાત મેળવવી, કેવી રીતે પોતાની જાતને જ સહારો આપીને આગળ વધી શકાશે, એ વસ્તુઓ જાણી. અમુક મિત્રો બનાવ્યા, જેમની સાથે સુખ દુ:ખમાં ઊભા રહીશું એ પ્રકારે વાયદાઓ કર્યા હતા, અમુક હજુ પણ એ જ રીતે જીવનમાં છે, અમુક થોડે દૂર થઈ ગયા છે, અમુક વધારે દૂર થઈ ગયા છે, હજુ પણ અમુક લોકો દૂર જઈ રહ્યા છે. સમય, સ્થળ બદલાયા જ કરે છે, ત્રણ વર્ષો વીતી ગયા એ ખ્યાલ જ આવતો નથી. આ જગ્યા, જ્યાં એટલી અઢળક યાદો જોડાયેલી છે કે ત્યાં છેલ્લી પરીક્ષાનું પેપર પૂર્ણ કર્યા પછી હું જવાનું વારંવાર ટાળ્યા જ કરતો હતો, લાગણીશીલ થઈ જવાને ડરે. એટલે સુધી કે મારુ 'પ્રોવિઝનલ ડિગ્રી સર્ટિફિકેટ' પણ મને મારા દોસ્ત રજનીકાંતે લાવી આપેલું. આશરે પોણા ત્રણ વર્ષો પછી હું હમણાં બે મહિના પહેલા માર્ચ, ૨૦૧૭માં કૉલેજ ગયો, મારા દોસ્ત ઋતુરાજ સાથે, એ જઈ રહ્યો હતો, નવી જગ્યાએ નોકરી માટે, એ બધી જ જૂની યાદોને પોતાના દિલની અંદર ભરી લેવા માંગતો હતો, તો એની સાથે હું ગયો અને એ પછી હમણાં આશરે દસ દિવસ પહેલાં એક પરીક્ષામાં ત્યાં કેન્દ્ર આવેલું, તો ફરી જવું પડ્યું, બંને વખતે અલગ જ અનુભવો અને અલગ જ યાદો ઘેરી વળી.

ઋતુરાજ સાથે માર્ચમાં ગયો, બે મહિના પહેલાં, ત્યારે પહેલી જ નજરે લાગ્યુ કે ના, આ જગ્યા મારી પોતાની નથી, બિલકુલ જ ન હોઈ શકે. હું અહીં તો હતો જ નહીં! એક અંતર મહેસૂસ થતું હતું મને આ સ્થળથી. ઘણા બધા કારણો હતાં, અમુક નવા વૃક્ષો વાવી દેવામાં આવેલ હતાં, જેને કારણે જગ્યા સાંકડી લાગવા માંડી હતી, લાઈબ્રેરીની સામે કોઈ જ નહોતું અને અચાનક સામે રહેલ કોમ્પ્યૂટર અને આઇ.ટી ડિપાર્ટમેન્ટ જોયો, અનેક કારણોથી દિલ યાદોથી ભરાઈ આવેલું, જે જગ્યાએ લોકો ફક્ત એ ડિપાર્ટમેન્ટની છોકરીઓ જોવા માટે જતાં હતાં, ત્યાં કોઈ જ ઊભું નહોતું, તે છતાં એ જ હાસ્ય, એ જ જૂના અવાજો કાનની અંદર પડઘાતા હતાં જાણે! પાસે વર્કશોપ હતી, જ્યાં મારી ફિટિંગની જોબ પૂરી જ ન થઈ હોત, જો મારી ઋતુરાજ અને કુંતલ સાથે દોસ્તી ન થઈ હોત અને એ લોકોએ મને મદદ ન કરી હોત! કેન્ટીન પાસેનાં ગેટથી અમે અંદર ઘૂસ્યા હતાં, એ કેન્ટીન જ્યાં લોકો ખાવા માટે ઓછું અને વાતો માટે વધારે જતાં હતાં, એ કેન્ટીન જેના ટેબલ પર અને પાસેના ધાબે કેટલીય વાતો કરી હતી, ત્યાં પાસે જ એક વખત મારો જન્મદિવસ ઊજવ્યો હતો, કેકની ઉપર ફક્ત ડિઝાઈન માટે લગાવેલી નાની છત્રી પર મેં દોસ્તોનાં નામ લખ્યાં હતાં, એ છત્રી હજું છે મારી પાસે, એ દોસ્તોમાંથી અમુક લોકો દિવસે ને દિવસે વધારે દૂર ચાલ્યા જાય છે, બધા એકસાથે એક તાંતણે બંધાઈ રહેતાં નથી, એ હું જાણું છું, પરંતુ આ લખતી વખતે આંખો ભરાઈ આવી છે... એ કેન્ટીનની સામે કૃણાલ સાથે દોસ્તી થયેલી અને એને જાણીને નવાઈ લાગેલી કે છેક હિંમતનગરથી એ અપ-ડાઉન કરતો હતો. એ જ કેન્ટીન સામે જતીન સાથે ઓળખાણ થયેલી અને અઢળક વાતો, રજનીકાંત સાથે કૃણાલ દ્વારા ઓળખાણ થયેલી, જેણે મને આજ દિવસ સુધી કેટલીય વાતોમાં મદદ કરી છે, મેં સામે એને કોઈ જ મદદ કરી હોય એ મને યાદ નથી.

એ જ રસ્તો જ્યાં અગણિત વખત ચાલ્યો હોઈશ હું, ત્યાંથી પસાર થઈને અમે અમારી બિલ્ડિંગ 'ઈ.સી.' તરફ જઈ રહ્યા હતા અને રસ્તાની એક બાજુએ ઘાસ હતું, જે સૂકાઈ ગયેલું ગરમીને કારણે. એ જ ઘાસ 'એડમિન ડિપાર્ટમેન્ટ' અને એની સામેનો વિસ્તાર, એ વિસ્તાર એકદમ સૂનો હતો, જ્યાં હમેંશા લોકોની ચહલ-પહલ રહેતી હતી, જ્યાં અમે સાથે બેસીને દરેક પરીક્ષાની પહેલાં તૈયારી ઓછી અને વાતો વધારે કરતાં હતાં, એકબીજાને પ્રશ્નોનાં જવાબ સમજાવતી વખતે થોડી થોડી વાર પછી ભૂખ લાગી જતી હતી, એકબીજાને પૂછી લેવામાં આવતું હતું કે ટિફિનમાં શું છે! ખાઈને પણ આરામ કરવાને બહાને લાંબો વિરામ લેવામાં આવતો અને ફરીથી વાતો વધારે કરવામાં આવતી. પેપર શરૂ થવાની થોડીક વાર પહેલાંનો બેલ વાગે અને મને હમેંશા બેચેની ઘેરી વળતી. પેપર ખરાબ જાય એ પછી પણ ઋતુરાજનો હમેંશા સહારો રહેતો કે એને પણ ખરાબ ગયું છે! ખબર નહીં, હું કંઈક વધારે અંગત લખી રહ્યો છું તે છતાં મને કોઈ જ શરમની લાગણી મહેસૂસ થતી નથી. એ જ ઘાસ જ્યાં ઉત્સવ મારા એક જન્મદિવસે મારી સામે જ દૂર બેઠેલો અને ફોન પર એણે બર્થડે વિશ કર્યો હતો અને વાત પૂરી કરે એ પહેલાં મને ખ્યાલ આવેલો કે એ મને દૂરથી જોઈ રહ્યો હતો, એ બધી વાતો યાદ કરીને હસવું આવે છે, અત્યારે. એ જ ઘાસ જ્યાં હું શ્રીકાંતની સાથે ઘણી બધી વખત બેસતો હતો, જ્યારે સવારમાં અમે કૉલેજ વહેલાં આવી જતાં હતાં, જ્યારે શ્રીકાંત હમેંશા મને કહેતો કે એને કૉલેજ ફાવતી નથી, એણે પોતાને માટે આ કૉલેજથી વધારે સારી કોઈ જગ્યા વિચારી હતી, હું ક્યારેક આશ્વાસન આપતો કે એક દિવસ એને બીજે ક્યાંક એડમિશન મળશે, (એ વાત છેક છેલ્લે સાચી પડી, કદાચ ફાઇનલ યર કે ફાઇનલ સેમ માટે જ્યારે શ્રીકી તુ વિજીઈસી, ચાંદખેડાના ભાગરૂપે રહેલી આઇ.આઇ.ટી.માં ગયો.) 

ઈ.સી. ડિપાર્ટમેન્ટ પણ ખાલીખમ હતો, એ જ ક્લાસરૂમ્સ, લેબ્સ, કમ્પ્યૂટર રૂમ્સ, બારીઓ, દરવાજાઓ... એ જ કૉરિડૉર, નોટિસ બોર્ડ... નોટિસ બોર્ડ જ્યાં 'આઇ.સી.' અને તેનાં વિધાર્થીઓનાં માર્ક્સ અને ટાઇમટેબલ પણ લાગી ગયું હતું, એ પછી મને યાદ આવ્યું જે કોઈએ કહ્યું હતું કે થોડા સમયથી 'આઇ.સી.' પણ 'ઇ.સી.' ડિપાર્ટમેન્ટમાં સમાવી લીધું છે. એ જ નોટિસ બોર્ડની પાસેની દીવાલો પર અબ્દુલ કલામ અને રામાનુજમ જેવી વિવિધ હસ્તીઓનાં ક્વોટ્સ લગાવી દેવામાં આવ્યા હતાં, જે અમે ભણતાં હતાં ત્યારે નહોતું. એ જ દાદરો, લીલા રંગનો એ આરસ, ઓહ, કેટલું નજર સામે યાદ આવીને પસાર થઈ જતું હતું, એ જ આરસનાં ઈ.સી.ની બિલ્ડિંગની અંદર બનાવેલ બાંકડાઓ પર લોકો બેસવા માટે રીતસર ઝઘડતાં અને ચીડવતા, જ્યાં પાસે રહેલ પ્લગની અંદર હમેંશા કોઈક ને કોઈકનું લેપટોપ ચાર્જ થતું જ હોય, ત્યાં બેસીને ઋતુ અને શ્રુતિ સાથે કેટલીય સાહિત્ય અને સિનેમાને લગતી વાતો કરેલી, એવા જ એક ભોંયતળિયે રહેલ બાંકડા પાસે હેની સાથે પહેલી વાર વાત થયેલી. એ જ બાંકડા પાસે ડી.ડી. અને અખિલ હમેંશા મને ખુશ રાખવા માટે પ્રયત્નો કરતાં હતાં, કુંતલ મને હેરાન કરીને અકળાવી મૂકતો અને એ પછી પ્રોગામિંગ શીખવાડતો ક્યારેક, જે મને ક્યારેય દિમાગમાં નહોતું જતું! જયદીપ અને હેની સાથેની કેટલી પળો છે મારી ત્યાં વીતાવેલી! એ જ ક્લાસરૂમમાં હું અને ઋતુ ગયા જ્યાં અમે વાઇવાઇ વખતે લખતાં હતાં, જ્યાંથી ફટાફટ વાઇવાઇ વખતે નંબર આવે ત્યારે દોડાદોડ કરી મૂકતા, છેલ્લી ઘડીએ ફાઇલ ઠેકાણે ન હોય, કોઈને કોપી કરવા માટે આપેલ પેજીસ શોધવાનાં હોય, એ જ ક્લાસ જ્યાં એ દિવસે ગયો ત્યારે પણ ઈ.જી.ની કોઈક આકૃતિ દોરેલી હતી, હું ઋતુને ચીડવતો હતો, એની ઈ.જી.ની અઢળક એક આખું પાનું અલગથી લખવું પડે એ યાદો. આ જ ક્લાસમાં મેં કુંતલને એક વખત જોરદાર ચિડાઈને ભાગ્યશ્રી અને મેઘા સામે એટલી ગાળો બોલી હતી, જેની માટે મને પાછળથી કેટલો પસ્તાવો થયેલો, છોકરીઓની સામે આ રીતે વર્તવા માટે!! આ એ જ ક્લાસરૂમ હતો, જે બે-અઢી વર્ષ સુધી કદાચ મારો ક્લાસ રહ્યો હતો, અત્યારે ક્લાસનો નંબર ભૂલાઈ ગયો છે અને આ બધી જ વાતો હજુ ભૂલાઈ નથી! (હમણાં મેં દસ દિવસ પહેલાં પરીક્ષા આપી ત્યારે પણ એ જ ક્લાસમાં નંબર આવેલો.) કૉરિડૉરને પાર કરીએ એટલે પાસે જ પહેલે વર્ષે અમે જ્યાં બેસતા હતાં એ ક્લાસરૂમ્સ, જ્યાં ગાર્ગેય મને સી.પી.યુ.નાં પ્રોગ્રામ્સ વખતે મદદ કરતો, જ્યાં આકાશ એની યુ.પી.એસ.સી.ની તૈયારી વિશે મારી સાથે વાતો કરતો, જ્યાં જયદીપ સાથે પહેલી જ વખત ઓળખાણ થયેલી, જે ક્લાસમાં બેસીને ધવલ સાથે કેટલીય વાતો કરેલી મેં, દીપ જોશી અને સંકિત સાથે ઓળખાણ થયેલી અને મને લાગતું હતું કે એમની સરખામણીમાં મારુ અંગ્રેજી ક્યાંય નબળું છે! અરે કેટલું છે, શું લખું અને શું ન લખું!! એક પુસ્તક લખી શકાય મારાથી, આ યાદો પર, પણ, એ લખ્યાં પછી કોઈ છાપવા તૈયાર થાય એની કોઈ જ ગેરંટી નથી, ઉપરાંત ઘણા લોકોને એની સામે વાંધો પડે એ પણ નક્કી, એવી વાતો તો હજુ મેં કહી જ નથી, રાઝ કી બાતેં...!!

વેલ, જોક્સ અપાર્ટ, એ પછી હું અને ઋતુ ટેરેસ તરફ ગયા અને સારા નસીબે એને લોક નહોતું, એક પળમાં કેટલી વાતો યાદ આવી ગઈ, જે અહીં લખી શકાય એમ નથી. બપોરની એ હવા જાણે ઉદાસ લાગતી હતી, એમાં પણ લૂ ભળતી હતી, ધાબે જઈને મને લાગ્યું કે આ જગ્યાએ હું પહેલી જ વખત આવ્યો છું, આ કૉલેજ, આ સ્થળ સાથે જાણે મારે કોઈ સંબંધ જ નથી, એવી લાગણી મને ફરી થવા લાગી. પણ, આ એ જ ટેરેસ હતું જ્યાં કેટલી અંગત વાતો કરી હતી, કોઈને ખ્યાલ નહોતો લગભગ એ વખતે કે એ ટેરેસ છેલ્લા વર્ષમાં ખુલ્લુ રહેતું હતું, કદાચ અમુક લોકોને આ વાંચીને પણ ખબર પડે. એ બધી જ યાદોને એક પળ માટે ખસેડી દેવી હતી, પણ નજર સામે એ જ બધી વાતો ફરી ફરીને આવતી હતી. ધાબેથી આવીને અમે નીચે બેઠા, જસ્ટ ફ્લોર પર એમ જ. જે મારી મનપસંદ જગ્યા હતી, એચ.ઓ.ડી.ની કેબિનની સામે નીચે, હું ઘણીવાર એકલો ત્યાં બેસીને લખતો રહેતો, જો મારા મિત્રો લેબ્સ કે લેક્ચર્સમાં હોય અને મારે એમની રાહ જોવાની હોય તો એ સમયે હું ત્યાં બેસી રહેતો. થોડે દૂર દરેક ટીચર્સ ડે અને વિવિધ દિવસોની ઉજવણી થતી એ ફ્લોર હતો, ફેરવેલ પાર્ટી, ગરબા, ગીતો, કેટલી બધી વસ્તુઓ એમ જ બસ જોડાઈ જતી હતી. જ્યાં જનક અને હેનીએ એક પ્રોગ્રામમાં ગીતો પરફોર્મ કર્યા હતાં અને ધવલે ગિટાર. ઋતુરાજ, કુંતલ અને જયદીપ દ્વારા બીજા લોકોની સાથે કરવામાં આવેલ જી.ટી.યુ.ની ઠેકડી કરતું નાટક,...  થોડે દૂર ટેક્નિકલ ફેસ્ટિવલ્સની યાદો મને બોલાવતી હતી, જ્યાં જયદીપનાં રોબોનું ટાયર તૂટી ગયું હતું અને એ ડિસ્ક્વોલિફાય થયો હતો. શું શું હતું અહીં અને એમાંથી શું મારુ હતું અને શું નહોતું, આ યાદોમાંથી બધી જ યાદો તો મારી એકલાની નથી, તેમ છતાં લાગે છે જાણે આ બધુ ફક્ત મારુ જ છે, કોઈને હું ન આપી શકું, તેમ છતાં ખબર નહીં કેમ અહીં લખી રહ્યો છું. દરેક વાઇવાઇ વખતે જે લેબમાં જવાનું હોય એ લેબ પાસે હતી, ઘણીવાર દિલીપ મને મદદ કરતો, જ્યારે મને ખબર જ ન હોય કે શું પૂછશે વાઇવાઇમાં. દિલીપ અને કુંતલ એકબીજાને મસ્ત મજાક કરતાં... આ બધુ હવે ક્યારેય ફરી નહીં બને!!

હું અને ઋતુ છેલ્લે જતી વખતે એડમિન સામેનાં ઘાસ પર બેઠાં. અમારી પછીની બેચનાં અમુક સ્ટુડન્ટ્સ એમનાં છેલ્લા લેક્ચરમાંથી છૂટી રહ્યા હતા, હું અને ઋતુ ઢળતા સૂર્યની સાક્ષીએ ત્યાં ઘાસમાં આરામથી બેઠા હતાં, જ્યાં કેટલીય વખત કેટલા લોકો પર હું ગુસ્સે થયો હોઈશ, કેટલી વખત કેટલા લોકો ત્યાં ઝઘડ્યા હશે, કેટલી વખત પરીક્ષા પૂરી થયા પછી લોકો ત્યાં જ વાતો કરતાં ઊભા રહી ગયા હશે, અને એમને પાણી પીવાનું પણ યાદ આવ્યું નહીં હોય, કેટલી વખત ખરાબ પેપર જાય પછી સારી રીતે તૈયારી કરીને પરીક્ષા આપવાનાં વચનો લોકોએ પોતાની જાતને આપીને ફરી આગળની પરીક્ષા વખતે એ જ નફ્ફટાઈ કરી કરીને મારી જેમ માંડ માંડ બધી પરીક્ષાઓ પાસ કરી હશે...! એ બધી જ યાદો અને એ દિવસો આપણે ગમે તેટલા રૂપિયાથી પણ ફરીથી ખરીદી નહીં શકીએ...

હમણાં દસ દિવસ પહેલાં પરીક્ષા હતી એ દિવસે હું ગયો ત્યારે હું એકલો હતો, બીજા પરીક્ષા આપવા આવેલા લોકોને હું ક્યાંથી ઓળખું! એટલે એ વખતે મને આનાથી વિપરીત અને ભયંકર એકલતા લાગી આવેલી, એમ થઈ ગયેલું કે બધા જ મોટાભાગનાં લોકો આ શહેર કે આસપાસનાં શહેરો છોડીને પોતાને રસ્તે નવી દુનિયા બનાવવા, ચાલ્યા ગયા છે અને હું ફરી પાછો એ જ જગ્યાએ આવીને ઊભો છું. (એક રીતે એ સાચું પણ છે, કારણ કે મોટાભાગનાં જેમને હું ઓળખું છું એ લોકો ગુજરાત અને ભારતની બહાર જ છે, અત્યારે. ફક્ત હું ગાંધીનગરમાં!) પરીક્ષા હોય એટલે વહેલા જઈને રાહ જોવાની, એન્ટ્રી પણ કોઈ આપવાનું નહોતું સમયની પહેલાં, અને આ દિવસે તો લખેલ સમયથી પણ મોડી એન્ટ્રી આપી એ લોકોએ, કૉલેજનાં ગેટની પણ અંદર જવાની મનાઈ હોય, મારે કહેવું હતું એમને કે આ મારી જ કૉલેજ છે, મને અંદર જવા દો, પણ એ પાગલપન એ સમયે હું કરી શકુ એમ નહોતો!! ગેટ પાસે મારો ક્યાં નંબર છે, એ જોતો હતો એ વખતે મને એક સિક્યોરિટી ગાર્ડે બૂમ મારી મારા નામની, એક સેકન્ડ માટે લાગ્યું કે કોણ મને ઓળખી શકે, પણ પછી જોયું તો એ ભાઈ હતો સિક્યોરિટી ગાર્ડ, જેની સાથે મારે ઓળખણ થયેલી છેલ્લા વર્ષે, કારણ કે વાતવાતમાં ખ્યાલ આવેલો કે એ પણ મારા સમાજનો છે, મેં પણ એમને નામથી બોલાવ્યા, થોડીક વાતો કરી. મારે એમને કહેવું હતું કે મને અંદર જવા દો, પણ હું કહી શકું એ પહેલાં એ ગેટ પાસેથી અંદર જતા રહ્યા, એમની ચાલુ નોકરી હતી, અંદર કામ હશે કોઈ અને હું બહાર બીજા અજાણ્યા લોકો સાથે ઉનાળાની કાળઝાળ ગરમીમાં કલાક સુધી મારી એક્ટિવા પર બેસી રહ્યો. એ કલાક મને કેટલી નિરાશા આપી ગયો, એ કાળઝાળ ગરમી મને રિક્ષાની એ મુસાફરીઓ યાદ અપાવી ગઈ, જ્યારે એક રિક્ષામાં સાતથી નવ વ્યક્તિઓ બેસીને છેક પથિકા સુધી જવાનું... ક્યારેક રિક્ષા ન મળે તો છેક જી.ઈ.બી ચોકડી સુધી ચાલવાનું... એ વખતે ગરમી નહીં લાગતી હોય એમ લાગે છે કારણ કે હાલ તો આ લખતી વખતે ઉપર પંખો છે તેમ છતાં રીતસર પરસેવો થઈ રહ્યો છે! એક વખત ઋતુને પગમાં કંઈક વાગ્યું હતું અને અમને રિક્ષા નહોતી મળી, મારી ભૂમિ સાથે ઓળખાણ નહોતી થઈ, એ છતાં હું, ઋતુ, કુંતલ અને ભૂમિ છેક જી.ઈ.બી ચોકડી સુધી ઋતુનાં એ પગનાં દુ:ખાવા સાથે ચાલીને ગયેલા, મને તારીખ પણ યાદ છે, હું લખીશ તો લોકો નક્કી ગાળો જ કાઢશે, એટલે જેને ઇચ્છા થાય એ પર્સનલી જ પૂછી લેજો. પરીક્ષામાં હું અંદર જાઉં એ પહેલાં ત્યાં પાસે રહેલા ગરમાળાનાં વૃક્ષ અને એનાં પીળા ફૂલો જોઈ રહેલો, પીળો રંગ, દોસ્તી માટેનો રંગ, જાણે એ બધાની દોસ્તીની સાબિતીરૂપ દરેક મૌસમમાં નવા નવા ફૂલો ખીલ્યાં જ કરશે! એ ગરમાળાની શીંગોનો ડી.ડી. બધાને ફટકારવા માટે ઉપયોગ કરતો, મને એ યાદ કરીને જોરદાર હસવું આવે છે અત્યારે...! એક્ઝામ શરૂ થવાની થોડી મિનિટ્સ પહેલાં ઈ.સી. પાસે સૂચનાઓ આપતા હતા અને હું મારા મનની અંદર હસતો હતો કે આ એ જ તો ઈ.સી. ડિપાર્ટમેન્ટ છે, જ્યાં મેં ચાર વર્ષ કાઢ્યા છે એ આ લોકોને ક્યાં ખબર છે! એ લોકો પરીક્ષામાં જતાં પહેલા બેગ્સ અને બીજી વસ્તુઓ બહાર મૂકવાનું કહેતાં હતાં અને મારે એમને કહેવું હતું કે મારી આ જગ્યાની ખરાબ યાદો પણ તમે રાખી લો ને! એ લોકોએ પરીક્ષામાં ચંપલ કે શૂઝ નહીં પહેરી શકો એમ કહીને છેક ઈ.સી.ની બહાર જૂતા કઢાવેલા, મારી બૂરી કિસ્મત પણ એ લોકો જૂતાની સાથે કેમ નહીં રાખી લેતા હોય?! એક રીતે હું થોડા સમય પછી ખૂબ ખુશ થયેલો કારણ કે મારુ પેપર હાથમાં આવ્યું ત્યારે જ લાગ્યું કે સરસ પેપર છે, અને ખૂબ જ સરસ પરીક્ષા ગઈ મારે. એ પછી હાથ વડે પરબ પાસે ઠંડુ પાણી પીધું, ખુલ્લા પગે હું જ્યારે ચાલું છું ત્યારે મને કોઈ જ ચિંતા રહેતી નથી, પેપર આપીને લીલા આરસની એ દાદર ઉપર ચાલતી વખતે મને લાગ્યું જાણે ઘાસ છે, મને એટલી ગરમીમાં પણ ઠંડક થઈ રહી હતી એ પળે. એ પળ જેમાં વિચાર્યુ કે ગમે તેટલી ખરાબ કે સારી યાદો છે, પણ એ મારી છે, ગમે તેટલી ખરાબ કે તૂટેલી કે જોડાયેલી કે સંધાયેલી કે એક પણ તિરાડ વગરની જેટલી દોસ્તી છે, એ બધી જ મારી છે, ફક્ત મારી જ, તેમ છતાં એ તમારા બધાની છે જેમણે મારી સાથે ભણ્યું છે, તો આ બધી જ યાદોનાં ભારથી હું લચી પડુ કે કચડાઈ જવાય એ પહેલાં થોડીક યાદો તમે સંભાળશો, આમાંથી કંઈક તો તમે દિલમાં સંઘરશો એની મને ખાતરી છે, ફરી મળીએ ત્યાં સુધી, આ બધી યાદોને વાગોળજો અને સારી લાગે તો મને કહેજો... હું કોઈને આ પોસ્ટમાં ટેગ કરતો નથી, ગમે તો બીજા મિત્રોને કહેજો કે એ લોકો પણ વાંચે, ચિયર્સ ટુ મેમરિઝ! 

બીજી કેટલીક યાદો -

દીવ, તુલસીશ્યામ, સાસણગીર અને ગિરનાર (૨૦૧૨)

સરદાર સરોવર અને ઝરવાણી (૨૦૧૩)

*****************************

કૉલેજના દોસ્તો, જૂનાં ફિલ્મી ગીતોના શબ્દોની જેમ કોઈ કોઈ વાર યાદ આવી જાય છે. કોઈ કોઈ વાર મળી જાય છે અને થોડીઘણી વાતો કરીને અદ્રશ્ય થઈ જાય છે. કોઈ કોઈ કૉલેજના દિવસો પછી દેખાયા જ નથી. કોઈ કોઈ દેખાયા છે અને ઓળખાય એવા રહ્યા નથી. કોઈ દેખાય છે અને ઓળખાય છે અને એ ઓળખાણોને આગળ વધારવા માગતા નથી.

(પૃષ્ઠ - ૧૮)

'કૉલેજનાં દિવસો એ દરેકના જીવનના સુખીમાં સુખી દિવસો માનવામાં આવે છે. જવાબદારી વિનાના, ચિંતા વિનાના, બેફામ મસ્તીના એ દિવસો છે, હું એમ નથી માનતો. હું ધારું છું, એ માણસના જીવનના સૌથી અંધકારમય દિવસો છે, જ્યારે માણસ પાસે દિશા નથી હોતી અને ધ્યેય બહુ ધૂંધળું હોય છે. ભવિષ્યનો એ વખતે વિશ્વાસ નથી હોતો અને નિરાશા એટલી બધી ઘેરાયેલી હોય છે કે એને સિગારેટના ધુમાડાઓથી ઢાંકવાની કોશિશ કરવી પડે છે.'
(પૃષ્ઠ - ૨૩)

નવલકથા - એકલતાના કિનારા (લીંક)
લેખક - ચંદ્રકાંત બક્ષી  

ફિર સે ઉડ ચલા

રોજબરોજની આપણી જિંદગીમાં કેટલી મુશ્કેલીઓ, સમસ્યાઓ, ઝખ્મો, લાગણીઓ, યાદો સાથે આપણે જીવ્યા જ કરીએ છીએ. ક્યારેક નાની સરખી વાતની મન પર ભારે અસર પડી જાય છે, ક્યારેક ગમે તેટલી મોટી વાતની અસર પણ અમુક દિવસો પછી ધીમે ધીમે ઓછી થતી જાય છે. એ જ સપાટી પરની રોજ એકધારી ખુશ લાગતી જિંદગી અને અંદરથી કોઈ યાદો, ઝખ્મો અને મુશ્કેલીઓ અનુભવીને ક્યારેક દુ:ખી થઈને પણ આપણે સુખી થઈ જઈએ છીએ!

આ પોસ્ટ ઋતુરાજને સમર્પિત...

ગીત - ફિર સે ઉડ ચલા

સંગીત - એ. આર. રહેમાન

ગાયક - મોહિત ચૌહાણ

ગીતકાર - ઈર્શાદ કામિલ

ફિલ્મ - રોકસ્ટાર (૨૦૧૧)

ઈમ્તિયાઝ અલીની ફિલ્મ 'રોકસ્ટાર' અનેક રીતે મારી પેઢી માટે એક જિંદગી સમાન છે, એમની પોતાની જિંદગી જેવી, જે એમણે ક્યારેય જીવી નથી, છતાં લાગે છે કે બધી જ વાતો પોતીકી જ છે, લાગે છે કે આ બધુ જ મહેસૂસ થાય છે. ફિલ્મ રજૂ થયેલી એ વખતે અમુક લોકોને ખૂબ જ સમસ્યાઓ હતી, એમાંથી સૌથી મોટી સમસ્યા હતી અરૈખિક પટકથા. (નૉન લિનીઅર સ્ક્રીનપ્લે) મોટાભાગના લોકોની એ જ ફરિયાદ હતી કે કઈ વસ્તુ કોણે કીધી અને કયા સમયે સ્ક્રીન પર શું ચાલી રહ્યું છે, કારણ કે બધી વસ્તુઓ એક સીધી રેખામાં નહોતી. પ્રથમ આ, પછી આ, એ ક્યારેય ઈમ્તિયાઝ અલીની ફિલ્મમાં હોતું નથી, નૉન લિનીઅર સ્ક્રીનપ્લે હમેંશાથી ઈમ્તિયાઝ અલીની મનપસંદ રીત છે. બીજી એક વસ્તુ એ પણ છે કે એમની વાર્તાઓ તેઓ પોતે જ કહે છે, એક ડિરેક્ટરના માધ્યમથી જ, કોઈ પાત્ર વાર્તા કહેતું નથી મોટેભાગે, એટલે થોડીક વખત આ વસ્તુ, એક પાત્ર વિશે, એ પછી અલગ પાત્ર, અલગ સમય, મને એ ખૂબ ગમે છે. (તમાશા ફિલ્મમાં 'હીર તો બડી સેડ હૈ' ગીત વખતે આપણે ફક્ત તારાની જિંદગીના વર્ષો વિશે જાણીએ છીએ, એ વખતે વેદ શું કરે છે એ આપણને ખ્યાલ નથી.) (લવ આજ કલ ફિલ્મમાં સેન ફ્રાન્સિસ્કો વખતે જઈની જિંદગી વિશે જાણીએ છીએ, એ વખતે મીરા વિશે ખ્યાલ નથી.) (એ જ રીતે આ ગીત એક રીતે જોર્ડનની આખી જિંદગી પોતાની અંદર સમાવી લે છે, પણ એક સીધી રેખામાં નહીં, પરંતુ બધા ટુકડા ભેગા થઈને એક ચિત્ર બને એ રીતે.)

ફિર સે ઉડ ચલા

ઉડ કે છોડા હૈ જહાન

નીચે મૈં તુમ્હારે

અબ હૂ હવાલે 

દૂર દૂર લોગ બાગ

મિલો દૂર, યે વાદિયાં

ફિર ધુઆં ધુઆં તન

હર બદલી ચલી આતી હૈ છૂને

પર કોઈ બદલી કભી

કહી કર દે તન ગિલા

યે ભી ના હો

હીર (નરગિસ ફખરી) લગ્ન કરી રહી છે, જોર્ડન (રણબીર કપૂર) સાથેની વાતચીતમાં હીર એની પાસેથી આડકતરી રીતે પ્રાગ આવવાનું વચન માંગી લે છે. બંને પાત્રોને ખ્યાલ નથી કે એમની અંદર ક્યાંક કોઈક ખૂણે પ્રેમની શરૂઆત થઈ ચૂકી છે, ભીની લાગણીઓ સમાન લાગતી પ્રેમની શરૂઆત, જે આગળ જઈને જલન અને આગ સુધી પહોંચશે, એ વાતનો એ લોકોને સપનામાં પણ ખ્યાલ ન હોઈ શકે. આ ગીતની પ્રથમ પંક્તિમાં આવતા શબ્દો જોર્ડનની થોડા સમય પછીની સ્થિતિ કહે છે, જ્યારે એને કુટુંબમાંથી પણ કાઢી મૂકવામાં આવે છે, પરિચિત બધી જ વસ્તુઓ, જૂના લોકોને ત્યજીને, હીરની સાથે શરૂ થયેલ પ્રેમની લાગણીઓને, કૌટુંબિક સભ્યોને, ઓળખીતા બધા જ લોકોને એ પાછળ છોડી ચૂક્યો છે અને બસ આગળ વધે જ રાખે છે, પોતાની જ ઉડાન ભરે છે એ પોતાનાં જ નશામાં. એટલે જ જ્યારે રિપોર્ટર શીના (અદિતિ રાવ હૈદરી) જોર્ડન વિશે માહિતી ભેગી કરવા બધાનો સંપર્ક કરે છે, ત્યારે કૌટુંબિક લોકો તો ના પાડે જ છે, પણ, મિત્રોને પણ ખબર નથી કે કૉલેજ પૂરી થઈ એ પછી જોર્ડન ક્યાં ખોવાઈ ગયો! ક્યારેક અમુક વસ્તુઓ, વ્યક્તિઓ બધુ જ છોડીને આગળ વધી જવુ પડે છે, કારણ કે એ સ્થળે, એ જ વ્યક્તિઓ સાથે કાયમ જ રહીને ખુશ થઈ શકાતું નથી, આપણે પોતાની ખુશી શોધી લેવી પડે છે. જૂની યાદો, જૂના લોકો, લાગણીઓ એ બધી વસ્તુઓને વાદળ સાથે સરખાવી છે, જે વાદળ ક્યારેક સ્પર્શે તો એમાંથી પડતાં વરસાદનાં ફોરાં ભીંજવી પણ નાખે, ક્યારેક આપણે કોરાધાકોર પણ રહી જઈએ! એ વસ્તુઓ ધુમાડાની સાથે પણ સરસ રૂપક તરીકે વપરાઈ છે. ધુમાડા જેવા લાગતા વાદળો અડકીને જાય એ પછી પણ શરીર અને મન થોડોક સમય માટે પણ જો ઠંડક ન અનુભવે તો ચોક્કસ જ જિંદગીમાં કોઈક કમી છે!

કિસી મંઝર પર મૈં રુકા નહી

કભી ખુદ સે ભી મૈં મિલા નહી

યે ગિલા તો હૈ, મૈં ખફા નહી

શહેર એક સે, ગાંવ એક સે

લોગ એક સે, નામ એક

......

ફિર સે ઉડ ચલા

જોર્ડન કોઈ જગ્યાએ રોકાયેલો નથી, એ સતત આગળ વધે છે, એ સતત ઉડી રહ્યો છે, એ માટે ત્રીજી પંક્તિમાં ખૂબ જ સુંદર શબ્દો છે. એણે પોતાની જાત સાથે મુલાકાત કરી નથી, એ પ્રમાણે પણ અમુક શબ્દો છે. પોતાની જાતની શોધ કરવી, એ સદીઓથી ચાલી આવતી પરંપરા છે. હું કોણ છું, મારે શું જોઈએ છે, શું ઇચ્છુ છું હું આ જિંદગી પાસેથી, બુધ્ધિજીવીઓ અને કલાકારોને હમેંશા એ પ્રશ્નો સતાવતા જ રહે છે. કોઈ પણ વ્યક્તિ જે પોતાની જાતને શોધે છે, એ કાબિલ-એ-તારીફ છે, કારણ કે આ જિંદગી આપણને કેમ મળી છે અને આપણને શું જોઈએ છે, કેવી રીતે જીવન વ્યતિત કરીએ તો આપણને ગમે, એ પ્રશ્નો જો તમને થશે જ નહીં, તો પછી એમ જ જિંદગી જીવવાનો કોઈ જ અર્થ નથી. મોટેભાગે એવી એક માન્યતા રહી છે કે જેમ જેમ કલાકારો પોતાની કૃતિ, સંગીત કે બીજી કોઈ પણ કળામાં ડૂબતા જાય છે, તે જ સાથે તેઓ પોતાની જાતની અંદર ડૂબતા જાય છે. પોતાની છુપાયેલી લાગણીઓ, ઝખ્મો, યાદો અને બીજી વસ્તુઓ એમને યાદ આવ્યા વગર રહેતી જ નથી. 'સ્વ' એટલે કે પોતાની જાત. 'સ્વ.' એટલે સ્વર્ગસ્થ, જે મૃત્યુ પામેલ છે તે. 'સ્વ'ને શોધવાની પ્રક્રિયા અંતે 'સ્વ.'માં પરિણમે એ પહેલા આ જીવનની અમુક પળો માણી લેવી એ જ આપણો ઉદ્દેશ હોઈ શકે. જોર્ડન સંગીત સાથે જોડાઈને આટલા ગામ, શહેરો ફરી વળ્યો છે, એને એ વસ્તુઓ, વ્યક્તિઓ એકસરખી જ લાગે છે, એ વાત પણ કહી છે કે વ્યક્તિઓનાં નામ પણ એક હદ પછી સમાન જ હોય છે, એક જ નામની બીજી વ્યક્તિઓને તમે ફરી મળો છો, એક જ જેવી લાગતી જગ્યાએથી તમે વારંવાર પસાર થઈ રહ્યા હોય એ પ્રકારની લાગણી થાય છે, મોટેભાગે તમે એકધારી સતત એક જ જિંદગી જીવી રહ્યા છો! દરેક જગ્યાએથી પસાર થઈને આગળ ને આગળ વધીને ઉડાન ભરવાની પ્રક્રિયામાં પણ એકધારી નીરસ જિંદગી આપણો પીછો છોડતી નથી, પણ આપણે સતત આગળ ને આગળ ઉડાન તો ભરવી જ પડે છે. 

મિટ્ટી જૈસે સપને યે

કિત્તા ભી પલકો સે ઝાડો

ફિર આ જાતે હૈ

કિત્તે સારે સપને, ક્યા કહૂં

કિસ તરહ સે મૈને

તોડે હૈ, છોડે હૈ, ક્યૂં

ફિર સાથ ચલે

મુઝે લેકે ઉડે યે ક્યૂં

ચોથી પંક્તિની અંદર જોર્ડનનાં સપનાઓ વિશે વાત કરવામાં આવી છે. દરેક માણસ મોટેભાગે સપનાઓ લઈને જીવે છે કે જિંદગી આમ જીવશે, આમ કરશે, આ રીતે આ વસ્તુ પરિપૂર્ણ કરશે. સપનાઓનો અર્થ ફક્ત એ જ નથી થતો કે ખૂબ સમૃધ્ધિ હોય, ગમતી કારકિર્દી હોય. સપનાઓનો અર્થ છે એ વસ્તુઓ જે તમને જીવંત રાખે છે કે હવે પછીની મારી જિંદગી આ રીતે જીવવાની મારી ઇચ્છા છે, જો મારી જિંદગીમાં આમ થાય તો મને ગમશે, એ સપનાઓ છે! એ સપનાઓ જેણે જોયા છે, જીવવાની કોશિશ કરી છે, એ વ્યક્તિને ખ્યાલ છે કે સપનાઓ ક્યારેય સંગાથ છોડશે નહીં! અહીં પણ સપનાઓને માટી સાથે સરખાવ્યા છે, જેને આંખની પલક પરથી ગમે તેટલો પ્રયત્ન કરીને હટાવીએ તો પણ થોડી ધૂળ તો રહી જ જાય છે. ક્યારેક બધી જ વસ્તુઓ પરિપૂર્ણ થઈ શકતી નથી, એ રીતે ઘણા બધા સપનાઓ પણ ક્યારેક છોડવા જ પડે છે, એ સાથે જ નવા સપનાઓ આવે છે અને પોતાની સાથે આપણને લઈને ઉડે છે, પણ સપનાઓ ક્યારેય આપણને છોડશે નહીં! (એટલે જ તો આપણે પણ સપનાઓને ન છોડવા જોઈએ! સતત પ્રયત્નશીલ રહેવું જોઈએ સપનાઓ પૂરા કરવાની દિશામાં!) 

કભી ડાલ ડાલ,

કભી પાત પાત

મેરે સાથ સાથ,

ફિર દર દર યે

કભી સેહરા, કભી સાવન

બનુ રાવણ, જીયૂ મર મર કે

ક્યા સચ હૈ, ક્યા માયા

હૈ દાતા, હૈ દાતા

સપનાઓ દરેક ક્ષણે, દરેક ડાળીએ અને દરેક પાંદડે, દરેક રણ અને દરેક શ્રાવણમાં એની સાથે જ છે, એ રૂપક છે કે સપનાઓ ક્યારેય આપણો પીછો છોડતા નથી. એક પંક્તિમાં શબ્દો છે જેમાં સૂચવાયું છે કે રાવણની જેમ મરી મરીને એ ફરી જીવે છે. રાવણને દસ મસ્તક હતાં, એમ માનવામાં આવે છે, એક મસ્તક કપાઈ જાય તો પણ એ ફરી સજીવન થઈ ઉઠતો. જોર્ડન પણ પોતાની સાથે થયેલી બધી જ ઘટનાઓ અને યાતનાઓમાંથી પસાર થઈને વારંવાર ફરી સજીવન થાય છે અને ઉડ્યા જ કરે છે, એને પણ ખ્યાલ નથી કે શું સત્ય છે અને શું સત્ય નથી. માયાવી જીવની જેમ આકર્ષિત કરતી કેટલીક પળો આપણને એ પ્રકારનાં ભ્રમમાં નાખે છે કે આપણને ક્યારેક કોઈ ખ્યાલ જ આવતો નથી. ઈમ્તિયાઝ અલીની જ 'હાઈવે' ફિલ્મને અંતે વીરા (આલિયા ભટ્ટ) પોતાનાં કુટુંબની સામે દિલની અંદર વર્ષો સુધી દબાયેલી વાત રજૂ કરે છે એ પછી કહે છે કે આ દુનિયા જ્યાં શું સત્ય છે, શું જૂઠ, બધુ મિશ્રણ છે, બધો ગૂંચવાડો છે, ભેળસેળ છે. એ બધી વાતોમાંથી આપણે પોતાનું સત્ય શોધવાનું છે!

ઇધર ઉધર તીતર બીતર

ક્યા હૈ પતા, હવા લે હી જાયે

તેરી ઓર

ખીંચે તેરી યાદે

તેરી યાદે, તેરી ઓર

છઠ્ઠી પંક્તિમાં યાદો અને જૂનો સમય છૂટી શકતો નથી એ માટે શબ્દો સૂચવાયા છે. હવાનાં ખેંચાણમાં કોઈક અજીબ તત્વ છે જે જોર્ડનને હીરની અને પોતાના કુટુંબની યાદો તરફ લઈ જાય છે. એ બધી યાદો જ એને ખેંચી રહી છે એમની તરફ. પોતાની ગલી પાસે જઈને જોર્ડન એક રાતે ઊભો રહે છે, જ્યાંથી એને કાઢી મૂકવામાં આવ્યો છે, જોર્ડન એ જગ્યાએ જઈને ઊભો રહે છે જ્યાં એણે હીર સાથે દારૂ પીધેલો, એ બધી જ યાદોથી એ દૂર ભાગી શકતો નથી, કારણ કે એ યાદો એને પોતાની તરફ ખેંચી રહી છે. 

રંગ બિરંગે, વહેમોં મેં

મૈં ઉડતા ફિરૂ... 

ક્યારેક આપણે રંગીન કલ્પનાઓમાં જ જીવ્યા કરીએ છીએ, રંગીન વહેમો થયા જ કરે છે અને સતત આપણે ઉડ્યા જ કરીએ છીએ, એ કલ્પનાઓની અંદર ક્યાંક આપણને નશો થઈ જાય છે, એ જ પ્રકારે જિંદગી જીવવાનો, જે સત્ય નથી એ પણ સત્ય જ લાગે છે, કારણ કે એ પળે ફક્ત એ જ સત્ય હોય છે, એ પળની અંદરની એ ખુશી જ એ સમયે સૌથી વધારે મહત્વ ધરાવે છે. એ યાદ, જે એક રીતે તો વાસ્તવિકતા છે જ નહીં, કારણ કે એ વર્ષો પહેલા જીવાઈ ચૂકેલી એક ક્ષણ માત્ર છે, આજે અત્યારે આ પળે તો એ એક રીતે સત્ય છે જ નહીં, એ આપણો વહેમ છે. પરંતુ જોર્ડન એ રંગીન વહેમોની અંદર પણ ઉડ્યા જ કરે છે, જોર્ડન ક્લબની લીલી, ગુલાબી અને બીજી જુદા જુદા રંગની લાઈટોનાં પ્રકાશની અંદર પણ સતત નશો ચડ્યો હોય એમ ઉડ્યા જ કરે છે, સફળતાનો, નવા લાગેલ ઝખ્મોનો નશો, પ્રેમની આગનો નશો... એટલે સુધી કે એણે એટલે આગળ વધ્યા જ કર્યુ છે કે પોતે સફળ થઈ ગયા પછી એને કોઈ જ સંતોષ નથી, એ કોઈ એક જગ્યાએ વધારે ટક્યો નથી, એટલે જ ફિલ્મને અંતે ગીત આવે છે એમાં શબ્દો છે, 'નાદાન પરિંદે ઘર આજા'... એનું પોતાનું ઘર છે એની જાત, જેની તરફ એણે પરત ફરવાનું છે, અને એ ગીતમાં પણ ઉડાન ભરીને પાછા આવવું એક રૂપક છે. આટલી બધી જગ્યાઓએ ફરેલો આદમી પોતે પોતાની જાત સાથે મુલાકાત કરી શક્યો નથી, સતત યાદોનો ભાર એ સાથે લઈને જ ફરે રાખે છે, દરેક નવી જગ્યાએથી પસાર થઈને એણે બસ ઉડતા જ રહેવાનું છે, એટલે સુધી કે હીરનું મૃત્યુ એ જીરવી શકશે નહીં, એ છતાં એણે જિંદગીમાં એ પળને છોડીને આગળ વધવું જ પડશે. હીર સાથે જોર્ડનની છેલ્લી મુલાકાત થાય છે એ સમયે હીર એક સફેદ સ્વચ્છ ચાદર પોતાની અને જોર્ડનની ઉપર ઓઢીને એની બાજુમાં સૂઈ જાય છે, હીર જોર્ડનને કહે છે કે આ એમની દુનિયા છે, જ્યાં એ લોકો બધુ જ છોડી શકશે, જ્યાં કોઈ જ નિયમો નથી, કોઈ બંધન નથી. જોર્ડન જવાબ આપે છે કે બહાર રહી નહીં શકાય એનાથી, ત્યારે હીર કહે છે કે ત્યાં જ રહેવાનું છે એણે, કદાચ એ સંકેત છે કે જોર્ડનને હીરનાં મૃત્યુ પછી પણ સતત આગળ ને આગળ વધતા તો રહેવાનું જ છે, તેમ છતાં એની જિંદગી એક જગ્યાએ અટકી જશે, હીરની એ યાદોની અંદર!

હથેળી પર બાદબાકી - ચંદ્રકાંત બક્ષી

ક્યારેક એક માણસની હૂંફમાં હોઈએ અને લાગે કે આ વ્યક્તિની સાથે જ જીવન વીતે તો મન અને દિલ અનહદ આનંદથી ભરાઈ જાય. આપણને ખ્યાલ પણ હોય કે કદાચ એ વ્યક્તિ સાથે જીવન નહીં જીવવા મળે, પરંતુ માણસ રંગીન કલ્પનાઓ કરતો જ રહે છે. જે વાતને સ્વીકારી લઈએ અને એ જ પ્રમાણે જીવવાનું નક્કી કરી લઈએ, એ પછી પણ ખુશ રહી જ શકાશે એ વાતની બાંયધરી કોઈ આપતું નથી. સમૃધ્ધિ અને સુખ બંને વસ્તુઓ આનંદ અને ખુશીથી ઘણાં જોજનો દૂર હોય છે, એ વાત હમેંશા હું સ્વીકારતો રહ્યો છું, એ વાતનું પણ અહીં મૂલ્ય છે. ફક્ત પૈસો હોવાથી માણસ ખુશ રહી શકતો નથી. હા, સુખી જરૂર દેખાયા કરે છે, ઉપર ઉપરથી તરતો ખોટો દંભ અને સમાજમાં બધાને બતાવવા માટેની સમૃધ્ધિ માણસને અંદરથી કેટલો દુ:ખી કરી શકે છે એ વાત જે અનુભવી શકે તે જ જાણી શકે. ક્યારેય હથેળી પર બાદબાકી કરી છે? જીવાઈ રહેલા સંબંધોની સચ્ચાઈને માપવા માટે સંબંધોની બાદબાકી અને સરવાળો કરીએ અને છેલ્લે હાથમાં કશું જ ન રહે એમ પણ બને. આખી નવલકથા વાંચ્યા પછી મને ખૂબ જ ઉદાસી અને એકલતા લાગી રહી છે. બક્ષી હમેંશાથી મારા માટે પ્રિય રહ્યા છે. પરંતુ આ નવલકથાની અંદરની વધારે પડતી સચ્ચાઈ અને ગંભીર તેમજ કરુણ ઘટનાઓ મને પચી શકી નથી, મોટેભાગે ખૂબ સમય પહેલાં હું આખુ પુસ્તક એક જ બેઠકે પૂરુ કરી શકતો. ઘણા સમયે કોઈ એક પુસ્તક મેં એક જ દિવસમાં પૂર્ણ કર્યુ, કારણ કે એક રીતે આ વાર્તાની અંદર એક રહસ્ય જોડાયેલ હતું, પ્રત્યેક પળે એ લાગણી કોરી ખાતી હતી કે હવે શું થશે! એ રીતે આ પુસ્તકને ઉત્તમ ગણી શકાય, મને અડધે સુધી ખૂબ જ ગમ્યું, વચ્ચે પણ બરાબર, પણ અંત સુધીમાં વાર્તાની અંદરની ઘટનાઓથી હું એટલો બેચેન થઈ ગયો કે છેલ્લે ઉદાસી અને એ પ્રકારની વિવિધ મિશ્રિત લાગણીઓ ઘેરી વળી. મને બક્ષીનું લખાણ ખૂબ જ ગમે છે, આ નવલકથામાં પણ ખૂબ ગમ્યું. ઘણી બધી જગ્યાઓએ સાક્ષાત આપણી સામે જ એ સ્થળ હોય એ પ્રકારે કરવામાં આવતું વર્ણન ચંદ્રકાંત બક્ષીનાં લખાણમાં મારી સૌથી પ્રિય વસ્તુ છે, એ સંવાદો પણ સહજતાથી લખી શકે છે, એમાં ઉર્દૂ, અંગ્રેજી અને વિવિધ ભાષાઓનું મિશ્રણ હોય તે છતાં પોતીકા લાગે છે. કદાચ આખી નવલકથાનો હાર્દ પણ મને સમજમાં ન આવ્યો અથવા કદાચ એટલી કોઈ મોટી વાત તેઓ કહેવા પણ ન માંગતા હોય, ચંદ્રકાંત બક્ષીની મેં યુધ્ધ પર લખાયેલી નવલકથા પણ વાંચી છે, તે છતાં કદાચ આ મેં એમની વાંચેલી સૌથી ભારે નવલકથા. બે વ્યક્તિઓનાં જીવનમાં આવેલ દુ:ખની બાદબાકીઓનો સરવાળો કરીએ તો એ સરવાળો સુખમાં પરિણમી શકે, નવલકથાના અંત પરથી એ પ્રકારનું કંઈક તારણ મેં કર્યુ છે. 

ચંદ્રકાંત બક્ષી

વરસાદ અને યાદો

મૌસમનો પહેલો વરસાદ કહી શકાય આને? ગ્લોબલ વોર્મિંગની અસર કહો કે જે પણ! પરંતુ ગાંધીનગરમાં આજે અડધા કલાક જેટલો વરસાદ પડ્યો અને એ પણ સારી માત્રામાં. સવારે જ તો હું કેરી યાદ કરતો હતો, નવી લાવેલી કેસર કેરીની પેટી સામે જોઈ રહેલો,... સાંજે ધાબે ગીતો સાંભળી રહ્યો હતો ત્યાં તો આંધી જેવા પવન સાથે એક બુંદ પડી ચહેરા પર... એ પછી વધારે માત્રામાં વરસ્યો એ અને ધાબેે મેં નાહી પણ લીધું. કમોસમી વરસાદ, પાક બગાડશે, એ બધી વસ્તુઓ હું જાણું છું, મૌસમનો આ પહેલો જ વરસાદ ગણીએ કે ન ગણીએ, પરંતુ એક જ પળની અંદર એ કેટલી યાદો મૂકી ગયો મારી અંદર. ભીની માટીની સુગંધ, શેરીની બત્તીઓનો રસ્તા પર રહેલ ખાબોચિયામાં પડતો પ્રકાશ, ઠંડો પવન, વીજળી, વરસાદ પછીનું સ્વચ્છ આકાશ, બચપણ, સ્કૂલ, પહેલો પ્રેમ, કૉલેજ,... કંઈક લખવું છે મારે યાદ આવેલ ગીતો વિશે, ધીમે ધીમે સમય કાઢીને લખતો રહીશ... એ ગીતો વિશે લખી રહીશ એટલે અહીં શેર કરીશ, ત્યાં સુધી, હમણા જ સૂઝી આવેલા કેટલાક શબ્દો સાથે એક જૂની તસવીર મૂકી રહ્યો છું...

કોઈ કહો ને, આ વરસાદને, 
બચપણ પાછુ લાવી આપે, 

ખોવાયેલ મિત્રો લાવી આપે, 

ખોવાયેલો સમય લાવી આપે, 

ભીની માટી જેવી ક્ષણો પાછી આપે, 

કોઈ કહો ને, આ વરસાદને, 

ખરાબ યાદો ધોઈ આપે, 

કોઈ કહો ને, આ વરસાદને, 

ફરી એ જ નિર્દોષતા પાછી આપે...

જવા દઈશું તમને - કુન્દનિકા કાપડીઆ

ક્યારેક સુખી ભૂતકાળ માત્ર યાદોમાં રહી જાય છે, એ સમય હવે વાસ્તવિકતા નથી એ વિચાર ક્યારેક ધ્રૂજારી આપી જાય છે. એક આખો સમયગાળો ખોવાઈ જાય છે અને પાછો લાવી શકાતો નથી... રહી જાય છે માત્ર યાદોમાં સચવાયેલો એ સમય, એક ભવ્ય વારસો જાણે! સ્ત્રી માત્ર 'કાર્યેષુ મંત્રી', 'કરણેષુ દાસી', 'શાયનેષુ રંભા' કે 'ભોજ્યેશુ માતા' નથી; દરેકની નાનામાં નાની ઇચ્છા પૂર્ણ કરતી ગૃહિણીની પોતાની પણ કોઈ ઇચ્છા હશે એ સમજવું જોઈએ, એને પોતાને માટે સમય જોઈતો હશે, પોતાને ગમતી પ્રવૃત્તિ કરીને મનને ઉલ્લાસથી ભરી દેવાની ઇચ્છા તેની પણ હશે એ સમજણ કેળવાવી જ જોઈએ. મા, એક વ્યક્તિ, જેની તોલે કોઈ આવી શકતું નથી, જે આકરી કસોટીઓ પાર કરીને પણ સંતાનનું સુખ કે ખુશી જ ઇચ્છે છે. એક લાગણી, જેને અનુભવીને લાગે કે માત્ર પોતાની જ એ લાગણી છે, તમને ખ્યાલ હોય કે અનુભવવાની વાત તો દૂર રહી પણ, એ લાગણીને સમજી શકે એવી પણ ખૂબ ઓછી વ્યક્તિઓ મળશે. પરંતુ એ પ્રકારની લાગણીઓને પણ ક્યારેય ઓછી ન આંકવી જોઈએ, કારણ કે જેનાથી શાંતિ અનુભવાય છે તે લાગણી એક સ્વર્ગ સમાન છે, એ કોઈ બીજી વ્યક્તિ સમજે કે નહીં પણ આપણે પોતે તો એ સમજવું જ જોઈએ, ફક્ત પોતાને માટે. વૈજ્ઞાનિક આંટીઘૂટી અને આમ જ થઈ શકે અને આમ નહીં, એ પ્રકારની વાતોની અંદર આપણે ક્યાંક નિર્દોષતા ખોઈ દીધી છે, વૃક્ષોનાં પાન, વહેતું પાણી, અનુભવી શકીએ તેવો પવન એ બધી વાતો પુસ્તકોમાં જ રહી જાય એ પહેલા ક્યારેક તેને માણી લેવી જોઈએ... ક્યારેક સામેનું પાત્ર કોઈ ચોક્કસ ઢબ કે રીતથી વર્તે તો એને વિશેષણો લાગી જાય છે, એ વ્યક્તિ કેમ એ પ્રકારે વર્તે છે, એ સમજ્યા વિના કે એના મનની વાત જાણ્યા વિના એને ધુત્કારવા લાગીએ તો એ સંબંધની અંદર ડંખ લાગી જાય છે. નાનપણમાં કરેલી એક ભૂલ જ્યારે સમજાય છે ત્યારે પસ્તાવો જરૂર જ થાય છે, જો અજાણતા કે જાણીને કે અણસમજુ અવસ્થાને કારણે કરેલી એ ભૂલનું ખરાબ પરિણામ કોઈ બીજી વ્યક્તિએ આખી જિંદગી ભોગવ્યું એ જાણીએ તો ચોક્કસ જ પારાવાર ખેદ થાય છે. ભાષા જ આપણી સમૃધ્ધિ છે, જે લોકોને પોતાની ભાષા પર ગૌરવ નથી તે લોકો જીવનમાં ઘણી વસ્તુઓ ચોક્કસ જ ગુમાવે છે. કુદરતની સમીપ લઈ જનાર વૃક્ષો કે પંખીઓ ક્યારેક જાગૃત અવસ્થામાં રહેલી જીવતી જાગતી વ્યક્તિથી વધારે આનંદ આપે છે. વર્ષો સુધી જે એક પરંપરા જળવાઈ રહી હોય એ ધીમે ધીમે જો લુપ્ત થવા લાગે તો ક્યારેક દિલની અંદર શૂળ ભોંકાય છે, પરંતુ નવી ઢબ સાથે ટેવાઈને જીવનને તો અપનાવવું જ રહ્યું. જ્યારે કોઈ મિત્ર પાસે ન હોય, ત્યારે તમે ખુદ પણ તમારા એક મિત્ર જ છો, કારણ કે ક્યારેક અમુક વ્યક્તિઓને જિંદગીમાંથી જવા દેવી પડે છે!

કુન્દનિકા કાપડીઆનો વધુ એક વાર્તાસંગ્રહ વાંચ્યો, એમની વાર્તાઓની અંદર મુખ્યત્વે તત્વજ્ઞાન, પ્રકૃતિ અને માનવજીવન હોય છે. ટૂંકી વાર્તામાં હોય તેવા રોમાંચનાં તત્વો, આગળની પળે શું થશે તે જાણવાની ઉત્કંઠા જગાડનાર શબ્દો, અમુક વેધક સવાલો અને ક્યારેક વિચારશીલ કરી મૂકે તેવો અંત તો ક્યારેક મન આનંદથી ભરાઈ જાય તેવી કેટલીક પળો, આ બધી જ વસ્તુઓ તેમનાં લેખનમાં આલેખાયેલી જોવા મળે છે, કેટલાક ખૂબ ગમી ગયેલા વાક્યો...

*******************************

બંગલાની પાછળના ભાગમાં એક લાકડાનો બાંકડો હતો. પાનખરની મૃદુ બપોરે તે એ બાંકડા પર લાંબો થતો. તેના પર ઝીણાં મોટાં સૂકાં સોનેરી પાંદડાં વરસતાં. એ વખતે તેને અવર્ણનીય સુખ થતું. માથા પર ફેલાયેલી વાંકી કાળી નિષ્પર્ણ ડાળીઓ વચ્ચેથી તે સ્વચ્છ ભૂરા રંગનું આકાશ જોયા કરતો; અને કોઈએ તેને ત્યારે પૂછ્યું હોત કે સ્વર્ગ ક્યાં છે? તો તે કહેત કે અહીં, આ બાંકડા ઉપર. 

(પૃષ્ઠ - ૨)

વાર્તા - ભર્યું ઘર

*******************************

આ શિયાળાની સહેજ થથરતી નમતી બપોરે નર્યા એકાન્તની સોનેરી હૂંફ ઓઢી અવકાશ, કેવળ અવકાશ અનુભવવાનું... મનને સાવ નીરવ કરી દઈ દરિયા ભણી મીટ માંડી રહેવાનું, પોતાની અંદરના ખોવાઈ ગયેલા અવકાશનો, દરિયાની વિશાળતા ને અસીમતામાંથી ફરી એક સૂર શોધી લેવાનું...

(પૃષ્ઠ - ૧૬)

વાર્તા - અવકાશ

*******************************

શરદઋતુની સફેદ રાતોનું આકાશ જોઉં છું ત્યારે મને મારી મા સાંભરે છે. તે એવી હતી : એવી સ્વચ્છ, એવી વિશાળ, એવી પારદર્શક - અને એના વાત્સલ્યમાં ક્યાંક રહસ્યમયતાનો ભૂખરો રંગ; જે સમજી ન શકાય અને છતાં તેથી એના હૃદયની પારદર્શકતામાં બાધા ન આવે.

(પૃષ્ઠ - ૧૭)

વાર્તા - મારી મા

*******************************

વતનનાં મહોરતાં મેદાનો વચ્ચે જે કાંટો પગમાં લાગ્યો હતો, તેનો ડંખ ભૂંસી નાંખવા માટે હું અહીં પાછો આવ્યો હતો. આ સફેદ રેતી અને ડહોળા પાણીવાળા દરિયાના કાંઠે, જ્યાંથી સઢવાળાં વહાણને સરી જતાં મેં જોયાં હતાં. પણ આજે મને સરુની સળીઓ વચ્ચે ગૂંથાતા પવનમાં શોકના સ્વર સંભળાયા.

(પૃષ્ઠ - ૭૬)

વાર્તા - સજા

*******************************

ઘટાદાર વૃક્ષનાં ખરી પડેલાં પાનને લીધે વચ્ચે ખાલી પડેલી જગ્યામાંથી દેખાતા દીવાના પ્રકાશમાં મેં તે બન્નેને એકમેકનો હાથ પકડીને રસ્તા પરથી જતાં જોયાં અને મને લાગ્યું કે તેમની પીઠ પરથી જીવનની તાજગી ટપકી રહી છે.

(પૃષ્ઠ - ૮૪)

વાર્તા - પ્રેમ કરતાં કંઈક વધારે...

*******************************

ચંપાની ડાળથી અડધી ઢંકાઈ જતી બારીની પાળી પર તેણે હારબંધ કોડિયાં મૂક્યાં, લેન્ટર્ન પેટાવ્યાં અને નળ સહેજ ખુલ્લો મૂક્યો જેથી તેમાંથી પથ્થર પર પડતું પાણી એક મંજુલ ધ્વનિ રચી રહે.

(પૃષ્ઠ - ૧૪૯)

વાર્તા - દિવાળીના દીવા

*******************************

તે અને તેનો પતિ પૂનમ હોય ત્યારે ઘણી વાર લોનાવલા ચાલ્યાં જતાં. ત્યાં એકાંતમાં 'સ્વપ્ન' નામનું, સૌંદર્યપ્રેમી પ્રવાસીઓ માટેનું એક 'ગેસ્ટ હાઉસ' હતું. બેઠા ઘાટનું નાનકડું મકાન. ઉપર નાનકડી એક ઓરડી, જેને ચારે તરફ ઉપરથી નીચે સુધી કાચની બારીઓ. પૂનમના ચંદ્રને ઊગતો જોવા માટે જ તેઓ જતાં. પૂર્વ દિશામાં ખડકોની એક આખી હારમાળા હતી, તેની પાછળથી ચંદ્ર જરા મોડો ઉપર આવતો. તેઓ શાંત, સ્થિર, એકાગ્ર થઈને બેસતાં. સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ સ્પંદન ગ્રહણ કરતાં. રાહ જોતાં એક ચિર-પરિચિત છતાં ચિર-આહ્લાદક પ્રકાશ-દર્શનની. ધીરે ધીરે ખડક પાછળથી એક રતૂમડી આભા દેખાતી. પછી એક ચમકતી શ્વેત કિનાર. તેના ને તેના પતિના હાથ અનાયાસ મળી જતા, આનંદની એક સમાન અનુભૂતિમાં સાથે હોવાના વિશ્વાસમાં.

(પૃષ્ઠ - ૨૨૪-૨૨૫)

વાર્તા - જવા દઈશું તમને...

*******************************

Happy Birthday Pankaj

Pankaj, the Lotus, which originates from mud, but emerges so beautifully. The person who is facing lots of issues, living alone in a country far away from his hometown, always try to cheer up other people through his sense of humour, provides lots of information regarding so many subjects by retweeting some articles, does households chores alone and still creats beautiful art through his observations in Cinema and write beautiful blog posts! Yes, that person is you. The shining & glitering forever filmy Bollywood Keeda!

Sometimes I think that I'm entering to your zone where I should not, but then I ask you some of the things and you answer them in such a humble way, that I feel like I know you since long time. You're the kind of the person I always wanted to meet, with whom I can discuss small details of Cinema, sometimes Literature and share life issues, too. And I've got you, I'm not feeling bad that you're just the virtual friend, and I haven't met you personally yet, or we've not talked over the phone, those are the things I even forget sometimes, I've got you through Google, when I was finding blog posts about 'Tamasha' and I am really happy that after that point our friendship grew. I don't know you consider me as a friend or not, (I guess you do, because you've given me solace in many things through your replies whenever I've shared something with you.) but I don't even care about such things that this is the defination of a friendship and this is not. I hope I will able to meet you personally someday for sure, that's it. 

Sometimes I feel to ask for your WhatsApp number, I feel to ask you if you're using that App or not, but then I don't, because I also know that I'm entering a zone which I should not, the zone after which expectations appears and then any friendship somehow fades eventually, so I want to keep this distance for at least, so Twitter is fine for now at least! (We'll think if things work in our friendship.) When I came into contact of yours, I immediately started to read your blog posts, I was taken aback by some of the things you noticed in some films and I thought this is the person I want to be in touch and I contacted you on Twitter. Firstly I was confused that how would I address you, generally I don't like the words 'Bhaiya' or 'Bro' or other addressings, just because the person is elder than you. I wanted to respect you without saying these words and I decided I'll just call you by your name like you're my friend, because age is just a number for me! I was not sure that how would you take my questions about Cinema or other things I asked about your life, but you were replying by your heart without judging me and I knew that this is the person with whom I can talk forever, this is the person who can become your penfriend, the person who can share some common interests and my heart filled with immense joy. 

You keep saying that you've not helped me much, but just I know that how much you've inspired me that I can write whatever I feel, I can do it for myself. You've given me much hope whenever I've asked you something and guided me as much as you can. Although you don't know Gujarati, you read my posts with the help of Google Translation is a very big thing for me, you inspire me a lot by doing that. Sometimes there are days when I feel sad or low, on those days I used to listen my favourite songs or watch favourite films again and again, and in that list your blog has been added! Yes, since past 5-6 months when I feel bad vibes I just read your posts, which gives me happiness. Out of over 500 posts of yours, I guess I would have read some of the posts again and again and again... I read posts of 'Ae Dil Hai Mushkil', 'Queen', 'Dil Chahta Hai', 'Kabhi Alvida Naa Kehna' and much more lots of times repeatedly. I love how you connect things to films, and notice nuance in them. I love the way you put screenshots, it has taught me too that yes I can show things with subtitles so clearly. You're the person with whom I can say this was the thing I noticed, and you can reply that you have noticed that too. I like how you've written 'Lootera' posts, 'Masaan', 'Taal', 'Bajirao Mastani', 'Tamasha' and how could I forget 'Dil Chahta Hai'! I am taken aback that how have you noticed things in Delhi 6's Dil Gira Dafatan, Dil Se Title Song, Dil Se's Satrangi Re, Staircase scenes in Tamasha, Weaving Love- motif in the films of SLB, and much more! I love that you also write on intense and meaningful films as well as on light films too. Some of the posts I've not read as I've not seen those films. I've lots of things to say but I don't know why I feel the conversations with you are like dreams, dreams that I should not tell to anybody! Just keep in mind what I told you about your dreams, you can fulfill them, I hope you'll soon! Thanks again for inspiring me for my dreams! Don't be sad, enjoy much, do what you like and don't forget that we can fly! Posting this photo of yours at Brooklyn Bridge because I want to indicate that smile should be on your face forever and also posting photo from your favourite film hereby, and trying to write dialogues at the end of the post as you do! Much happiness, lots and lots of wishes, cheers to life and dreams...!

Dialogues of the day :-

"For you, a thousand times over."

- Khaled Hosseini, The Kite Runner

"Aage kya hone waala hai, is par kisika control to hai nahin, to aise mein, main wahi karti hoon jo mera dil kehta hai."

- Geet, Jab We Met

"Jaanti hoon Bunny, samajhti hoon main tumhein, pata hai tumhaare sapne kya hai, ki tum zindagi se kya chaahte ho..."

- Naina, Yeh Jawaani Hai Deewani

"The past is just a story we tell ourselves."

- Samantha, Her

"Life perfect nahi hai, par main khush hoon, I am really happy."

- Rahul, Ek Main Aur Ekk Tu

"...par mere paas lafzon ke alaawa aur kuch hai nahin."

- Saba, Ae Dil Hai Mushkil